Topola osika

Populus tremula L. — topola osika (osika, t. drżąca)

Drzewo dorastające do wysokości 30—35 m i pierśnicy 1 m. Odznacza się koroną luźną, niewielką, osadzoną na pniu pokrytym w młodości gładką, szarożółtawą korą, później w dolnej części pnia starych drzew ciemniejszą, podłużnie spękaną. Młode gałązki nagie, połyskujące, brunatne; pąki liściowe około 1 cm długości, okrągławe, grubo zatokowo karbowanopiłkowane, nieowłosione, błyszczące i lepkie. Pąki kwiatowe większe, jajowatokuliste.

Liście krótkopędów długości 3—8 cm, cienkie, prawie koliste w zarysie i nierówno karbowano-ząbkowane; młode liście owłosione, później na stronie górnej nagie i ciemnozielone, na spodniej — sine. Ogonki liściowe długie i silnie bocznie spłaszczone, często równe długości blaszki i dlatego liście drżą nawet przy słabym podmuchu wiatru. Liście na pędach odroślowych są innego kształtu: sercowate i drobno piłkowane, zwykle większe.

Kwitnie przed rozwojem liści w końcu marca i w kwietniu. Kotki męskie długości 5—8 cm, każdy kwiat zawiera 8—15 pręcików z purpurowymi pylnikami. Przysadki kwiatowe głęboko palczastowrębne, ciemnobrązowe, orzęsione obficie długimi, srebrzystymi włoskami. Kotki żeńskie długości 4—6 cm, lecz wydłużające się po przekwitnieniu tak, że owocostany mają długość 8—12 cm. Znamiona 2, podzielone na dwie szerokie klapy, barwy karminowoczerwonej lub różowej.

Nasiona dojrzewają w maju lub na początku czerwca. W drzewostanie zaczyna owocować około 20 roku życia; obradza co roku. Nasiona zaopatrzone są w długi, biały puch. Zdolność kiełkowania nasion świeżych wynosi 85—100%, którą w normalnych warunkach zachowują w ciągu 2—3 miesięcy, czasem tracą ją już po 2 tygodniach; przechowywane w niskiej temperaturze, mogą kiełkować jeszcze po roku.

Osika w młodości rośnie bardzo szybko; roczne siewki osiągają wysokość 20—60 cm, dwuletnie — do 2 m. W wieku 10—15 lat osiąga ponad 15 m wysokości. Żyje do 100 lat, lecz przyrost jej na wysokość ustaje dość wcześnie, około 50—60 roku.

System korzeniowy osiki składa się z grubych korzeni bocznych, idących w głąb gleby oraz rozchodzących się powierzchniowo. Korzeń palowy jest wytwarzany tylko w młodości, później zanika.

Wymagania osiki w stosunku do gleby i wilgoci są średnie. Jest najmniej wymagająca ze wszystkich gatunków topól. Na suchych glebach kamienistych i piaszczystych, a także zabagnionych szybko obumiera. Jest światłożądna i wytrzymała na mróz i upały. W młodości daje odrośle z pnia, które jednak są nietrwałe. Rozmnaża się głównie za pomocą nasion, a także z licznych i silnych odrostów korzeniowych, tworząc duże grupy osobników tej samej płci.

Jest gatunkiem pionierskim dla lasu, pod jej osłoną osiedlają się inne gatunki drzew. Obsiewa obficie tereny porolne, po pożarach i zręby. Rośnie często jako domieszka w lasach iglastych i liściastych. Utrzymuje się uparcie na zajętych terenach, nawet wtedy, gdy warunki stają się dla niej mniej korzystne.

Drewno osiki odznacza się jednorodną, delikatną budową, ma barwę białą z zielonkawym odcieniem, jest lekkie i miękkie, nie zróżnicowane na biel i twardziel, rozpierzchłonaczyniowe. Słoje roczne są widoczne na wszystkich trzech przekrojach, zwłaszcza po zmoczeniu drewna wodą, promienie drzewne gołym okiem niewidoczne. Używane jest w przemyśle zapałczanym, do wyrobu celulozy i sztucznych włókien, różnego sprzętu gospodarskiego, na gonty i do wielu innych celów. Cenność osiki w gospodarstwie leśnym z każdym rokiem wzrasta.

Osika jest gatunkiem eurazjatyckim, o dużym zasięgu geograficznym. Zajmuje bardzo rozległy obszar rozsiedlenia, od północnej Afryki do północnej Europy (70° szer. płn.) oraz od zachodniej Europy po wschodnią Azję. W górach sięga wysoko, powyżej zasięgu buka, w Alpach do 1530 m n.p.m., w Karkonoszach do 1250 m, w Karpatach do 1150 m, w Tatrach do 1425 m n.p.m. W południowych rejonach swego zasięgu osika występuje niemal wyłącznie w górach. Najlepsze warunki rozwoju znajduje w krajach nadbałtyckich i w północnej części europejskiego obszaru Rosji. Spośród innych gatunków drzew osika sięga najdalej w step, gdzie przyjmuje zwykle postać krzewiastą, np. w strefie stepowej na południu obszaru b. ZSRR.

Na obszarze swego olbrzymiego zasięgu wykształciła liczne ekotypy, różniące się między sobą wieloma cechami. Na terenie Polski osika dotychczas nie została jeszcze szczegółowo zbadana. Jej stan liczebny w ostatnich kilkudziesięciu latach wydatnie się zmniejszył. Dawniej traktowana jako „chwast” wśród drzew, usuwana była z lasu, bądź też eksploatowano ją nie troszcząc się jednocześnie o jej odnowienie. Obecnie pogląd ten radykalnie się zmienił nie tylko u nas, lecz także i na zachodzie Europy. Osikę z Polski znawcy przedmiotu zaliczają do wartościowego typu borealnego (północnego) albo górskiego, przeciwstawiając jej niekorzystny typ osiki nizinnej, rosnącej w krajach zachodnich (Francja).

Osikę cechuje szczególnie duża zmienność morfologiczna, a także fizjologiczna. Wyodrębniono dużo form różniących się kształtem i wielkością liści, zabarwieniem kory, pokrojem, a także, w takich samych warunkach środowiskowych, różną odpornością na szkody powodowane przez grzyby.

W Szwecji (NILSSON-EHLE) i w b. ZSRR (JABŁOKOW) znaleziono osikę triploidalną, o wielkich liściach i wybitnej heterozji wzrostu, zwaną osiką olbrzymią (P. tremula 'gigas'), która także jest bardziej odporna na grzyby niszczące drewno (zgniliznę rdzeniową). Prace selekcyjne nad osiką podjęte w wielu krajach wykazują duże zalety szybko rosnącego mieszańca otrzymywanego ze skrzyżowania osiki europejskiej (P. tremula L.) z osiką z Ameryki Północnej (P. tremuloides MICHX.).

t/topola-osika.txt · ostatnio zmienione: 2014/03/08 13:40 (edycja zewnętrzna)