Topola osika

TOPOLA OSIKAPopulus tremula L.

Występowanie

Osika występuje niemal w całej Europie od Półwyspu Pirenejskiego, z wyjątkiem południowej Hiszpanii, aż po Ural. Na północy dochodzi do 70° szerokości geograficznej (Skandynawia), występuje także na północnych obszarach Rosji. Na południu rośnie głównie: w Alpach, Pirenejach, Apeninach, na Bałkanach, w Atlasie i górach Azji Mniejszej. Zasięgiem swoim obejmuje także: Azję północną (Syberia) i północno-wschodnią (Daleki Wschód aż po Japonię), Chiny i Mongolię oraz kraje środkowej Azji aż do Himalajów. W górach sięga do 1500 m npm (drzewa) i 2000 m npm (krzewy). Na północy dochodzi do granicy lasu i tundry. Tutaj, podobnie jak i w górach, wyrasta tylko w niskie drzewka lub pozostaje krzewem. Najlepsze warunki wzrostu znajduje w europejskiej części Rosji w strefie między 53° a 60° szerokości geograficznej północnej (Bugała 1973). W Polsce występuje na obszarze całego kraju.

Lite drzewostany tworzy w krajach nadbałtyckich i pomocnych regionach europejskiej części Rosji. W Europie środkowej występuje jako domieszka lub gatunek o charakterze przejściowym (przedplonowym).

Na tak znacznym obszarze występowania wytworzyła odrębne formy klimatyczne i edaficzne, które jednak nie różnią się między sobą cechami morfologicznymi. Pod tym względem osika wykazuje małą zmienność w porównaniu z topolą białą i czarną. Osikę często dzieli się na dwa typy, a to:

  • terenów górskich i północnych,
  • terenów nizinnych środkowej i południowej Europy.

Wartościowy typ północny występuje m.in. w Polsce, zaś typ nizinny ma cechy niekorzystne. Za najcenniejsze ekotypy uznaje się te, które charakteryzują się szybkim przyrostem, odpornością na zgniliznę rdzeniową i wartościowym drewnem. Zdaniem Bugały (1955) szybko rosnące osiki o prostym pniu, nie wykazujące w wieku 50-70 lat porażenia pnia przez hubę, odznaczały się zawsze korą jasno-szaro-zieloną, schodzącą do podstawy pnia. Drzewa te cechowały się ponadto zwartymi koronami i doskonale oczyszczonymi pniami.

Wymagania siedliskowe

Klimat

Gatunek ten występuje w bardzo różnych warunkach klimatycznych od gorących, suchych, półpustynnych obszarów Afryki północnej do wilgotnych i chłodnych rejonów Skandynawii. Rośnie w stepach południowej Rosji i Ukrainy oraz na pomocnych chłodnych i wilgotnych obszarach Rosji. Występuje w klimacie wybitnie kontynentalnym (niziny Syberii) i w wilgotnym, morskim klimacie Dalekiego Wschodu (Bugała 1973).

Światło

Wśród naszych gatunków drzew leśnych osika należy do grupy gatunków najbardziej światłożądnych. Jej minimum świetlne (tzw. wskaźnik „L min”) wynosi 11%, a więc tyle co u brzozy. Według Sčepteva i Pavlenki, jak podaje Obmiński (1973), siewki są bardziej wytrzymałe, znoszą bowiem ocienienie np. przez brzozy.

Topola osika

Temperatura

W warunkach Polski osika odznacza się na ogół dużą odpornością na silne mrozy i przymrozki, wytrzymując znaczne wahania temperatury powietrza. Nie doznaje szkód od letnich upałów, jeśli nie idą one w parze z silnymi i długotrwałymi suszami gleby (Obmiński 1973).

Wilgotność

Na wymagania wilgotnościowe wskazują w pewnym stopniu warunki klimatyczne, w jakich może rosnąć osika. Wymagania te można bliżej poznać analizując gospodarkę wodną osiki. Okazuje się bowiem, że w porównaniu z topolą czarną, osika w czasie letnich suszy oszczędniej gospodaruje wodą. W przypadku utrudnienia zaopatrzenia w wodę osika natychmiast bardzo silnie ogranicza transpirację, przy czym w wyniku zamknięcia szparek słabnie również jej asymilacja, lecz drzewo przez dłuższy czas zachowuje swoje liście bez przebarwienia i w dobrej na ogół żywotności. Topola czarna w takich samych warunkach traci znaczną część swych liści.

Największą wrażliwość na niedobór wilgoci w środowisku wykazuje osika (podobnie jak i inne gatunki drzew) w fazie kiełkowania nasion. W późniejszych okresach życia, zwłaszcza po wykształceniu korzeni, osika tym łatwiej wytrzymuje przejściowe susze, im korzystniejsze są pozostałe warunki ekologiczne (Obmiński 1973).

Gleba

Największe rozmiary i najlepszą jakość osiąga na świeżych, gliniasto-piaszczystych, próchniczych, pulchnych, bogatych w składniki pokarmowe i dość głębokich glebach leśnych. Doskonale rośnie na madach (Materiały ETH). Wymaga gleb z ruchomą wodą gruntową, znosi okresowe zalewanie. Nie spotyka się jej lub występuje bardzo rzadko na stanowiskach suchych, a więc na głębokich piaskach bez względu na typ gleby oraz na glebach wilgotnych, silniej zakwaszonych (pH poniżej 4,5 zwłaszcza w głębszych warstwach). Na stanowiskach suchych, słonecznych, eksponowanych na wiatry, jak również na torfowiskach wykształca krótki i gruby pień, z krótkim i nieregularnym ugałęzieniem (Obmiński 1973). Szeroka amplituda ekologiczna nie oznacza więc, że rośnie ona dobrze we wszystkich warunkach.

Siedliskowe typy lasu

Osika uznawana jest, wśród naszych rodzimych topól, za gatunek typowo leśny. Stanowi ona w składzie naszych drzewostanów cenną domieszkę szybko rosnącą. Może występować na siedliskach borów mieszanych, jednak najlepiej rozwija się, najdłużej utrzymuje zdrowe drewno i osiąga największe wymiary na siedliskach żyznych lasu świeżego, lasu wilgotnego i olsu. Na siedlisku lasu mieszanego świeżego należy obok modrzewia i brzozy do najważniejszych domieszek (Trampler i in. 1990). Występuje też na siedliskach lasów i lasów mieszanych na wyżynach, pogórzu i w górach, gdzie często osiąga znaczne rozmiary i gonne pnie.

Zagrożenia abiotyczne

  1. Mrozy i przymrozki: nie stanowią zagrożenia.
  2. Śnieg: często ulega śniegołomom (obłamywanie gałęzi).
  3. Wiatr: ulega wykrotom z uwagi na płytki system korzeniowy.
  4. Upały: mało wrażliwa.
  5. Susze: dobrze znosi susze atmosferyczne, ale jest mniej wytrzymała na susze glebowe (Materiały ETH, Obmiński 1973).

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe

Osika należy do gatunków mniej wrażliwych na oddziaływanie SO2, wrażliwych na ozon (Akkermann 1987), a mało wrażliwych na NaCl. Gatunek ten zaliczany jest do drzew odpornych na uszkodzenia powodowane przez kompleks czynników występujących w rejonach przemysłowych, w związku z tym zalecana jest do wprowadzania w rejonach przemysłowych na niektórych siedliskach w strefie silnych zagrożeń.

Wzrost i produkcyjność

Osika jest gatunkiem szybko rosnącym, w pierwszym roku osiąga ponad 1 m wysokości, a w drugim do 2 m. W wieku 40 lat dorasta do 20 m wysokości. Dożywa 90-100 lat (rzadziej 150); osiąga wówczas wysokość 35 m i pierśnicę 150 cm (Lesnaja Enciklopedija 1985).

Możliwości produkcyjne osiki dla siedlisk I bonitacji obrazuje poniższe zestawienie (Szymkiewicz 1971):

Wiek Wysokość Liczba drzew w drzewostanie głównym Miąższość grubizny drzewostanu głównego Sumaryczna produkcja grubizny Bieżący przyrost roczny grubizny
(lata) (m) (szt./ha) (m³/ha) (m³/ha) (m³/ha)
20 12,4 2460 134 177 10,8
40 20,6 1060 290 418 12,0
60 26,5 655 437 633 9,9
80 30,2 505 531 773 6,0
100 31,4 450 572 837 2,3

Odnawianie

Topola osika

Osika jest gatunkiem pionierskim, anemochorycznym, produkującym corocznie ogromną ilość nasion, które zaopatrzone w lotny puch są łatwo przenoszone przez wiatr na odległość kilometra i dalej (Niestierow 1954). Jako gatunek pionierski dla zbiorowisk leśnych pojawia się wszędzie tam, gdzie warunki świetlne na to pozwalają. Dzięki temu odgrywa istotną rolę w sukcesji wtórnej, pełniąc rolę naturalnego przedplonu. Daje także odrosty korzeniowe. Niesłusznie uważana za „chwast leśny”, była często niepotrzebnie eliminowana. Osika podobnie jak i brzozy pojawia się samosiewnie bez specjalnych prac przygotowawczych. Usunięcie osiki z wielu kompleksów leśnych uniemożliwia uzyskanie odnowienia naturalnego. W takich warunkach zalecać należy odnowienie sztuczne.

W latach pięćdziesiątych podjęto w Polsce starania, ażeby zwiększyć udział osiki w składzie drzewostanów. Opracowano w tym celu metody pozyskania nasion (metoda Billika) i produkcji materiału sadzeniowego zarówno pochodzenia generatywnego, jak i wegetatywnego (metody Jansona — rozmnażanie ze zrzezów korzeniowych o średnicy 2-6 mm oraz ze zrzezów zielnych pozyskanych z odrośli korzeniowych (Tyszkiewicz, Obmiński 1963, Ilmurzyński 1969). Jednak wzrost udziału osiki w drzewostanach nadal był niewielki. Przyczyną tego był, zdaniem Tyszkiewicza, niewłaściwy sposób przygotowania gleby (talerze, pasy itp.), który odpowiadał gatunkom drzew wolno rosnących w pierwszych latach życia, ale nie był odpowiedni dla osiki. Gatunek ten wymaga dobrych warunków do rozwinięcia płytkiego systemu korzeniowego i wszelkie przeszkody odbijają się szkodliwie na jego wzroście i zdrowotności. W związku z tym Tyszkiewicz zaleca, aby glebę przygotowywać na poletkach 3,5 x 3,5 m lub 5 x 5 m. Liczba takich poletek powinna być dostosowana do udziału procentowego osiki w składzie odnowienia. Glebę przerabia się całkowicie, usuwając żywą pokrywę. Na tak przygotowanych poletkach wysadza się 5 do 9 sadzonek w więźbie 1,5 x 1,5 m. Poletka zaleca się trzymać przez 2-3 lata w czarnym ugorze, chroniąc jednocześnie przed zwierzyną. Wprowadzone w podany sposób osiki wybranych kultywarów odnawiałyby się w dalszych pokoleniach z odrostów korzeniowych, powstających obficie po wyrębie drzew. Za celowością wegetatywnego rozmnażania osiki przemawia fakt, że także w lasach o charakterze pierwotnym (np. Puszcza Białowieska) większość osik powstaje z odrośli (Tyszkiewicz, Obmiński 1963). Dla wzmożenia rozmnażania osiki Tyszkiewicz zaleca odsłaniać powierzchnię gleby wokół pniaków po wyciętych osikach. Usunięcie podszytu, krzewinek, roślinności zielnej w promieniu kilku metrów od pniaka stwarza bowiem korzystniejsze warunki, w których odrosty korzeniowe zjawiają się liczniej i szybciej wzrastają. Dążąc do zapobieżenia odnawiania się osiki przez odrosty, np. gdy drzewo jest mało wartościowe lub podatne na zgniliznę, należy na rok przed wycięciem zaobrączkowac je. Zdarcie pasa kory wraz z łykiem uniemożliwia doprowadzenie asymilatów do korzeni, co powoduje utratę zdolności dawania odrostów. Wykorzystanie siewu jest wprawdzie możliwe, lecz uznawane za najtrudniejszy sposób odnowienia (Tyszkiewicz, Obmiński 1963).

Materiał sadzeniowy może pochodzić z nasion (sadzonki 1/0 lub 2/0) lub ze zrzezów. Osikę sadzimy w jamki, troszcząc się o prawidłowe rozmieszczenie korzeni i właściwą głębokość, a mniej wyrośnięte sadzimy w szparę. Wprowadzamy ją w małych grupach na siedliskach, gdzie znajduje najlepsze warunki wzrostu, nie wyłączając strefy regla dolnego. Zalecana jest więźba 4 x 4 m (Burschel, Huss 1987). Z uwagi na szkody, jakie powoduje skrętak sosnowy, nie wprowadza się jej do upraw sosnowych.

Wyselekcjonowane klony osiki mogą być wykorzystane do plantacyjnej uprawy, głównie w Krainie Mazursko-Podlaskiej, na siedliskach boru mieszanego wilgotnego, lasu mieszanego świeżego i lasu świeżego. Zalecana jest więźba 3,5 x 3,5 m.


Źródło: Jaworski A. „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych” Kraków 1995

t/topola-osika-charakterystyka-hodowlana.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)