Szkółka leśna - zasady i warunki lokalizacji

Właściwa lokalizacja szkółek ma ogromny wpływ na wyniki produkcji szkółkarskiej. Waga tego zagadnienia wzrasta, szczególnie od czasu wprowadzenia w Lasach Państwowych szkółek wielkopowierzchniowych z trwałą produkcją. Zakłada się przy tym, że jedna szkółka lub gospodarstwo szkółkarskie ma zapewnić nadleśnictwu samowystarczalność w zakresie materiału sadzeniowego.

Dokonując wyboru terenów pod szkółki należy brać pod uwagę następujące czynniki: przydatność ze względu na konfigurację powierzchni, warunki glebowe, wodne, klimatyczne, transportowe i zaplecze robotnicze, możliwości zaopatrywania się w masę organiczną do nawożenia oraz wyposażenie w energię elektryczną. Wyprodukowany w takich warunkach materiał sadzeniowy jest wartościowszy biologicznie, daje większą gwarancję udatności i wzrostu w uprawach, nawet w skażonym środowisku leśnym.

Konfiguracja terenu

Najodpowiedniejszy pod szkółki jest teren równy; dopuszcza się niewielki spadek (nachylenie) wynoszący na nizinach 2-3°, a w górach 3-5°. W przypadku szkółek zespolonych lokalizacja ze względu na konfigurację terenu jest łatwiejsza. Ze względów ekonomicznych należy jednak dbać aby odległość między szkółkami cząstkowymi nie przekraczały 500 m.

Warunki glebowe

Warunki glebowe do prowadzenia szkółki leśnej pod wieloma względami muszą być słabsze niż do prowadzenia szkółki zadrzewieniowej, głównie ze względu na zwykle mniejsze wymagania produkowanych sadzonek i krótsze cykle ich produkcji. Gleba o korzystnych naturalnych właściwościach fizycznych i chemicznych jest najodpowiedniejsza, daje bowiem rękojmię uzyskania dobrych efektów oraz zachowania trwałości produkcji szkółkarskiej. Najodpowiedniejsze pod szkółkę leśną są gleby-bielicowe słabo zbielicowane, rdzawe, płowe i brunatne występujące w borze mieszanym świeżym i lesie mieszanym, a dla szkółek zadrzewieniowych wyjątkowo i w lesie świeżym. Nie nadają się pod szkółkę leśną gleby piaszczyste (głębokie piaski luźne) oraz ciężkie gliny i iły, a także gleby bardzo kamieniste.

Pod względem składu mechanicznego warstwy uprawnej najodpowiedniejsze są piaski słabogliniaste i gliniaste lekkie (szczególnie dla sosny, świerka, modrzewia, brzozy) zawierające odpowiednio 5-10 i 10-15% części spławialnych oraz piaski gliniaste lekkie i mocne (dla pozostałych iglastych i wszystkich liściastych) zawierające odpowiednio 10-15 i 15-20% części spławialnych.

Ważny jest udział próchnicy w warstwie uprawnej gleby oraz miąższość (grubość) tej warstwy. Pożądany udział próchnicy w warstwie akumulacyjnej powinien wynosić 4-5% i nie powinien być niższy niż 3%. W przypadku wyboru miejsca o niższej zawartości próchnicy istnieje konieczność nawożenia organicznego. Dlatego gleby o miąższości warstwy akumulacyjnej poniżej 20 cm w ogóle nie powinny wchodzić w rachubę. Jest pożądane, aby warunki glebowe na całej powierzchni szkółek lub przynajmniej na całych ich kwaterach były wyrównane pod względem właściwości fizycznych i chemicznych.

Warunki wodne

Na powierzchni szkółki nie powinno być obniżeń sprzyjających utrzymywaniu się wody z opadów lub wody stagnującej okresowo, np. na wiosnę. W przypadku takiego położenia należy rozważyć możliwość sztucznego uregulowania stosunków wodnych. Poziom wody gruntowej nie powinien być zbyt wysoki. Optymalny poziom wody gruntowej w okresie wegetacyjnym powinien się wahać od 150-200 cm. Maksymalny poziom wód gruntowych nie powinien przekraczać wiosną 80-100 cm na glebach lżejszych i 100-120 cm na glebach cięższych.

Ważnym zagadnieniem jest zapewnienie stałego i wydajnego źródła wody dla deszczowania szkółki. Takim źródłem mogą być wody powierzchniowe, np. strumień, jezioro. Ze względów ekonomicznych wskazane jest, aby źródło wody położone było w pobliżu szkółki lub, żeby istniała możliwość przybliżenia go do niej, np. przez wybudowanie kanału. Przy budowie ujęć wodnych należy uwzględniać najniższy poziom lustra wody w okresie wegetacyjnym. Ważne jest także, aby różnica poziomów lustra względem najniżej położonej szkółki nie przekracza 10 m. Woda do deszczowania powinna odpowiadać przynajmniej III klasie czystości.

W przypadku korzystnie położonych naturalnych źródeł wody, należy wykorzystać zasoby wód wgłębnych przez zainstalowanie odpowiedniej pompy głębinowej. Woda głębinowa ze względu na niską temperaturę nie nadaje się do bezpośredniego nawadniania szkółki. Dlatego należy zbudować zbiorniki, w których woda się ogrzeje. Warunki klimatyczne. Dobre wyniki w zakresie wydajności i jakości produkcji szkółkarskiej zależą w dużym stopniu od zapewnienia w szkółce korzystnego mikroklimatu dla uprawianych roślin. Wymagany mikroklimat najłatwiej można utrzymać w szkółce położonej w drzewostanie, który chroni ją przed mroźnymi i wysuszającymi wiatrami, łagodzi nadmierną insolację, zapobiega wywiewaniu dwutlenku węgla itp. Ściany ochronne drzewostanu nie powinny znajdować się zbyt blisko kwater produkcyjnych. Odległość od strony południowej i zachodniej powinna wynosić około połowy wysokości otaczającego drzewostanu, od strony wschodniej i północnej odległość może być mniejsza, lecz obrzeża kwater nie powinny pozostawać pod wpływem koron i korzeni drzew. Minimalna szerokość kulis w systemie szkółek zespolonych wynosi 30 m.

Poszczególne gatunki drzew i krzewów wymagają odpowiedniego mikroklimatu, na który wpływ wywiera m.in. szerokość smug (kwater) w drzewostanie. Dla gatunków cienioznośnych, np. dla jodły, korzystniejsze są smugi o szerokości do 60 m, dla buka i świerka do 80 m, dla sosny do 120 m. W szkółkach scalonych korzystniejsze warunki uzyskuje się przez sztuczne wprowadzanie osłon drzewiastych, pasów przeciwwietrznych i sieci żywopłotów.

W szkółkach o powierzchniach z jednostronnym dopuszczalnym spadkiem najkorzystniejsze warunki klimatyczne występują przy spadku w kierunku północno-zachodnim, niekorzystne są położenia o ekspozycji południowej lub wschodniej. Skłony zachodnie z odchyleniami ku południowi lub ku północy gwarantują mniejsze zróżnicowanie temperatur w okresie wczesno- i późnowegetacyjnym, jak również korzystniejsze warunki wilgotnościowe. Nie nadają się pod szkółki doliny otoczone wzniesieniami lub zagłębieniami powierzchniowymi, a także obniżenia wzdłuż cieków wodnych. Miejsca te są szczególnie narażone na występowanie przymrozków (są to tzw. zmrozowiska). Nieodpowiednie ze względu na niekorzystny mikroklimat są również wyżej położone tereny górskie, np. dopuszczalna wysokość dla szkółek w Karpatach wynosi 450 m n.p.m., a w Sudetach 400 m n.p.m.

Warunki transportowe i komunikacyjne

Należy dążyć do centralnej lokalizacji szkółki w stosunku do obsługiwanego terenu. Jak najmniejsze odległości transportowe mają duże znaczenie ze względów organizacyjnych i ekonomicznych. Dlatego też odległość szkółki od obsługiwanych jednostek w zasadzie nie powinna przekraczać 50 km.

Należy zapewnić dobre drogi dojazdowe do szkółki. Nawierzchnia dróg powinna być utwardzona. Warunek ten dotyczy również dróg dojazdowych do kompostowni z uwagi na przewożenie ciężkich ładunków. Wewnętrzna sieć dróg w szkółce powinna zapewniać sprawną komunikację wewnętrzną, jednak bez zbędnej w tym względzie przesady. Wskazane jest, aby w miarę możliwości lokalizować szkółkę w pobliżu dróg publicznych i linii kolejowych. Wiąże się to z łatwością dojazdu (dowozu) robotników, wysyłaniem materiału sadzeniowego poza granice nadleśnictwa. Ma to duże znaczenie dla sprawności działania szkółki.

Zaplecze robotnicze

Wielohektarowe szkółki i gospodarstwa szkółkarskie powinny dysponować własną kadrą pracowników. Stali robotnicy osiągają z czasem wysokie kwalifikacje niezbędne do wykonywania bardziej złożonych zadań, a także do obsługi urządzeń mechanicznych. W okresach spiętrzenia prac w szkółce, zwłaszcza wiosną, zachodzi potrzeba zatrudniania robotników spośród okolicznych wiosek i osiedli. Również i tę konieczność trzeba mieć na uwadze przy lokalizacji szkółki. Niedocenianie powyższego warunku może być bowiem główną przyczyną niepowodzeń w produkcji szkółkarskiej.

Źródła substancji organicznej

Intensywne zabiegi agrotechniczne związane z uprawą materiału sadzeniowego powodują przyspieszenie rozkładu substancji organicznej, zwłaszcza mineralizacji próchnicy. Zapewnienie trwałej i efektywnej produkcji uzależnione jest od systematycznego dostarczania do gleby nawozów organicznych. W pobliżu szkółki powinny się znajdować większe zasoby substancji organicznej przydatnej na kompost, np. torfowiska, kora drzew iglastych, obornik i inne. Zasadniczym nawozem do szkółki powinien być dobry kompost, natomiast nawozy zielone i mineralne pełnić mogą tylko rolę uzupełniającą.

Dostarczenie energii elektrycznej

W nowoczesnej produkcji szkółkarskiej energia elektryczna z ekonomicznego punktu widzenia jest trudna do zastąpienia. Wykorzystanie elektryczności (uruchamianie deszczowni, młynków do rozdrabniania kory, sieczkarni do zielonek, do obsługi urządzeń chłodniczych) przez dłuższy czas jest zawsze bardziej opłacalne niż korzystanie np. z silników spalinowych. Doprowadzenie energii elektrycznej jest potrzebne do zaplecza magazynowo-socjalnego. Przy wyborze lokalizacji szkółki duże znaczenie ma możliwość łatwego i ekonomicznie korzystnego podłączenia do sieci energetycznej.

s/szkolka-lesna-zasady-i-warunki-lokalizacji.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)