Stratyfikacja nasion

Stratyfikacja nasion (przysposabianie w podłożu) jest jednym z najpopularniejszych i od kilku wieków znanym sposobem przerywania spoczynku nasion, zapobiegającym przelegiwaniu ich na kwaterach siewnych w szkółce przez okres roku, a nawet 2 lat.

Początkowo termin ten oznaczał rozmieszczanie nasion w pojemnikach lub dołach ziemnych warstwami, na przemian z wilgotnym piaskiem lub innym podłożem, np. z torfem. Obecnie przez stratyfikację rozumie się wszelkie sposoby czy zabiegi prowadzące do przerwania stanu spoczynku nasion, polegające na traktowaniu ich przez określony czas chłodem lub na przemian chłodem i ciepłem, przy odpowiedniej wilgotności i dostępie powietrza.

Stratyfikacja może być przeprowadzana w terenie, przy wykorzystaniu naturalnych warunków stratyfikacyjnych istniejących w powierzchniowej warstwie gleb strefy klimatu umiarkowanego, jak też w pomieszczeniach, w warunkach kontrolowanych (szopy, piwnice itp.).

Podłoże

Podłoże powinno oddzielać nasiona od siebie. Musi być porowate, by ułatwić wymianę gazową, powinno być zdolne do magazynowania wody i oddawania jej nasionom. Podłożem takim może być torf z torfowiska wysokiego, piasek, mieszanina piasku z torfem, wermikulit lub perlit. Najczęściej wykorzystuje się mieszaninę zmielonego lub przetartego na miał torfu i drobnego, czystego piasku. Oba składniki miesza się w stosunku objętościowym 1:1, dolewając równocześnie wodę. Wilgotność jest odpowiednia, gdy po ściśnięciu garści podłoża w dłoni wydostają się między palcami zaledwie pojedyncze krople wody. Gotowe do użycia, już przygotowane podłoża, można składować w chłodnym miejscu, nie dłużej jednak niż przez miesiąc.

Pojemniki do stratyfikacji

Pojemniki do stratyfikacji powinny być wykonane z materiału nie podlegającego zmianom pod wpływem wilgotnego podłoża stratyfikcyjnego (słoje szklane, garnce kamionkowe itp.). Nie należy dopuszczać do gromadzenia się wody na dnie pojemników. Nasiona z podłożem miesza się w proporcji objętościowej 1:3. Po sporządzeniu mieszaniny wsypuje się ją do pojemników stratyfikacyjnych, po czym umieszcza się je w pomieszczeniu lub półce w komorach z regulowaną temperaturą.

Partie nasion poddane stratyfikacji należy sprawdzać w regularnych odstępach czasu. Celem takich kontroli jest przewietrzenie podłoża, a w razie potrzeby jego ponowne nawilżenie. Równocześnie sprawdza się stan zdrowotny nasion. Na powierzchni nasion mogą rozwijać się pleśnie, zakażając inne zdrowe nasiona. Zagrzybione nasiona oddziela się od podłoża, myje starannie silnym strumieniem wody, a równocześnie dezynfekuje pojemnik. Podłoże wymienia się na całkowicie nowe. Podczas stratyfikacji przebiegającej w temperaturze 15, 20 lub 25°C kontrole stanu nasion i podłoża przeprowadza się co tydzień. Podczas stratyfikacji chłodnej w temperaturach 1-5°C wystarczają kontrole w odstępach 2- lub nawet 3-tygodniowych, zwłaszcza w początkowej fazie stratyfikacji.

Rodzaje nasion roślin drzewiastych

Pod względem sposobu stratyfikacji, niezbędnej do ustąpienia spoczynku, nasiona roślin drzewiastych ze strefy klimatu umiarkowanego można podzielić na cztery rodzaje:

We wszystkich tych rodzajach stratyfikacji faza chłodna trwa zazwyczaj 12-16 tygodni.

W przypadku nasion przeznaczonych do przechowywania zaleca się przystąpienie do stratyfikacyjnej próby kiełkowania zaraz po ich podsuszeniu, równocześnie z początkiem przechowywania. Stratyfikacyjna próba kiełkowania dostarcza danych koniecznych do zaprogramowania daty początku przedsiewnego przysposabiania nasion, przeznaczonych do wysiewu niekiedy już na pierwszą, zwłaszcza jednak drugą wiosnę po zbiorze i w latach następnych.

Stratyfikacja nasion przeznaczonych do kiełkowania nie może trwać przez czas nieograniczony. Po pewnym czasie nasiona zaczynają kiełkować i tego procesu nie można już powstrzymać bez zmiany warunków. Stratyfikowane partie nasion należy więc wysiewać wtedy, gdy 5-10% nasion żywotnych zaczyna kiełkować. Spoczynek pozostałych 90-95% nasion albo nie jest wtedy jeszcze w pełni przezwyciężony (co jest główną niedogodnością stratyfikacji w podłożu), albo też spoczynek ustąpił, lecz rosnący korzeń nie jest jeszcze widoczny.

Przysposabianie bez podłoża stratyfikacyjego, nazywane też „nagą stratyfikacją” znane jest w Europie Środkowej jako sposób przysposabiania do siewu nasion buka i jodły. Nasiona można przysposabiać do siewu bez podłoża przed ich przechowywaniem lub po przechowaniu. Przysposabianie nasion do siewu bez podłoża rozkłada się na kilka kolejnych etapów. Zostanie ono wyjaśnione na przykładzie nasion buka.

Na właściwe przysposobienie składa się:

  • dowilżanie bukwi w temperaturze 3°C, po przechowaniu w stanie podsuszonym w temperaturach niższych od 0°C, przez dwukrotne spryskanie wodą, w celu podwyższenia ich wilgotności z 8-10% do 30-32%, co w tej temperaturze trwa 4-6 dni, lub z 20-25% do 30% (nasiona świeżo zebrane). Pobieranie wody można śledzić ważąc nasiona przed każdym kolejnym dodaniem wody;
  • właściwe przysposabianie w temperaturze 3°C napęczniałej bukwi i zachowanie zamierzonej wilgotności przez okresowe uzupełnianie ubytków wody;
  • czas trwania przysposabiania określa się za pomocą przeprowadzonej z odpowiednim wyprzedzeniem próby kiełkowania (tzw. stratyfikacji próbnej) w podłożu stratyfikacyjnym w temperaturze 3°C. Czas ten jest wyznaczony przez liczbę tygodni koniecznych do skiełkowania 10% nasion żywotnych (czas x), przedłużoną o 2 tygodnie (x+2 tyg.); wariant x+4 tygodnie lub jeszcze dłuższy znajduje zastosowanie dla partii nasion kiełkujących w 3°C.

Po właściwym przysposobieniu należy podjąć decyzję o przystąpieniu do przechowywania nasion lub o przygotowaniu ich do wysiewu.

W tym ostatnim przypadku przeprowadza się następujące zabiegi:

  • swobodne dowilżanie i podkiełkowanie w temperaturze 3°C już przysposobionych nasion; dowilżanie wykonywane jest w pojemnikach przykrytych wiekiem z otworami wentylacyjnymi; dodaje się wody aż do pełnego napęcznienia nasion, często je mieszając; po tygodniu nasiona zaczynają kiełkować;
  • jak najszybszy wysiew podkiełkowanych nasion w szkółce.

Główną zaletą przysposabiania bez podłoża jest możliwość dostosowania czasu trwania tego zabiegu do indywidualnych wymagań każdej partii nasion. Wstępna próba kiełkowania w podłożu stratyfikacyjnym w temperaturze 3°C pozwala na dokładne określenie liczby tygodni przysposabiania danej partii nasion.

W przypadku przysposabiania przed przechowywaniem, postępuje się podobnie jak w sposobie wcześniej opisanym. Należy więc przeprowadzić stratyfikacyjną próbę kiełkowania (próbną stratyfikację) w temperaturze 3°C równocześnie z przysposabianiem całej partii nasion lub, co korzystniejsze, z pewnym wyprzedzeniem, jeśli to jest możliwe. Wilgotność nasion, przy której przebiega przysposabianie, dobierana jest z góry tak, by spoczynek mógł ustąpić w całej partii, ale by nie dochodziło jednak jeszcze do kiełkowania, które jest procesem nieodwracalnym. W tej sytuacji można przysposobione już nasiona, z myślą o ich przechowywaniu, podsuszyć do wilgotności około 8%, bez żadnej szkody dla nasion.

Istnieją możliwości powstrzymania kiełkowania przedwczesnego, rozpoczynającego się wcześniej niż to zamierzano lub zbiegającego się z niekorzystnymi warunkami zewnętrznymi. Jedna z tych możliwości polega na przeniesieniu pojemników z przysposabianymi nasionami do temperatury niższej od 0°C. Inną stwarza częściowe odwodnienie (podsuszenie) nasion i ich przechowywanie w obniżonej temperaturze. Można też w ograniczonym zakresie opóźnić wschody przez osłonięcie gleby w szkółce przed bezpośrednim promieniowaniem słonecznym.

W warunkach naturalnych nasiona można dołować bezpośrednio w ziemi, zabezpieczając je przed gryzoniami przez wyłożenie dna i ścianek rowu oraz przykrycie warstwy nasion gałązkami jałowca. Grubość warstwy nasion zmieszanych z piaskiem nie powinna przekraczać 30 cm. Głębokość zadołowania nie powinna przekraczać 80 cm, licząc od dna rowu, i nie może być mniejsza niż 20 cm, licząc od wierzchu warstwy zadołowanych nasion. Głębsze zadołowanie utrudnia dostęp powietrza, płytsze zaś stwarza warunki podobne do wysiewu jesiennego, co dla wielu gatunków nie wystarcza do przygotowania ich do kiełkowania. Można również nasiona wymieszane z wilgotnym piaskiem umieścić w specjalnych skrzynkach stratyfikacyjnych. Skrzynki wraz z nasionami należy zakopać na podaną głębokość w ziemi w miejscu suchym (nieco wzniesionym), o glebie piaszczystej. W razie braku takiego miejsca można wykopać większy dół, nawieźć gruboziarnistego piasku i wtedy przystąpić do dołowania lub stratyfikowania nasion.

W specjalistycznych gospodarstwach szkółkarskich duże ilości nasion można stratyfikować w specjalnych ocementowanych dołach lub wprost na utwardzonych i odpowiednio przygotowanych placach. Przygotowując takie doły i place należy zwrócić uwagę na dobre odprowadzenie wód opadowych i gruntowych. Trzeba je zabezpieczyć gęstą siatką przed gryzoniami i ptactwem.

Przy stratyfikacji w pomieszczeniach, nasiona wymieszane z substratem umieszcza się warstwą grubości 20 cm w skrzynkach stratyfikacyjnych, donicach (małe ilości nasion) lub pryzmach. Skrzynki i donice, w zależności od metod stratyfikacji, można przenosić do pomieszczeń o różnych temperaturach. Podczas stratyfikacji nasion należy kontrolować ich wilgotność i zdrowotność. W tym celu wsypuje się zawartość skrzynek i donic i co 3-4 tygodnie dokładnie miesza, zapewniając jednakowe przygotowanie nasion do siewu (wyrównana wilgotność, równomierny dostęp tlenu). W czasie kontroli usuwa się nasiona gnijące, a gdy zajdzie taka potrzeba, stosuje się nawilżanie. Gdy nasiona zaczynają kiełkować, a jest jeszcze za wcześnie na siew do gruntu, skrzynki z nasionami umieszcza się w chłodni lub zakopuje pod śniegiem.

Stratyfikacja ciepło-chłodna

Stratyfikacja ciepło-chłodna polega na przetrzymywaniu pojemników ż nasionami i substratem raz w temperaturze zbliżonej do pokojowej, około 20°C, a raz w chłodzie, w temperaturze około 5°C.

Przykładem stratyfikacji ciepło-chłodnej może być sposób przyspieszonej stratyfikacji nasion cisa:

  • przez pierwsze 6 miesięcy w temperaturze zmiennej (jeden dzień w temperaturze 15-20 st.C, a jeden w temperaturze 3°C),
  • przez następne 3 miesiące w temperaturze stałej 3°C.
s/stratyfikacja-nasion.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)