Sosna - Pinus

Rodzaj Pinus — sosna

Zimozielone drzewa, o bardzo różnych wymiarach: od niskich, płożących się krzewów (kosodrzewina) do wysokich drzew z prostą strzałą. Gałęzie na młodych drzewach ułożone w pozornych okółkach, z których przeważnie tylko jeden wyrasta w ciągu roku (wyjątek np. P. banksiana). Pomiędzy okółkami brak gałęzi — w przeciwieństwie do świerków, jedlicy itp. (wyjątek: P. rigida, u której pędy przybyszowe wyrastają nawet na pniu). Kora zwykle w starszym wieku wytwarza grubą, spękaną korowinę.

Pąki zwykle duże, okryte łuskami, przylegającymi lub odstającymi na wierzchołkach, prawie zawsze pokryte żywicą. Liście w postaci igieł, na młodych roślinach (siewkach) osadzone zawsze pojedynczo (niekiedy przez kilka lat), później zróżnicowane na dwa rodzaje: młodociane — w postaci niepozornych, błonkowatych łusek, zwykle szybko zasychających i opadających, oraz definitywne — wyrastające w kątach poprzednich liści na pędach skróconych po kilka, w różnej liczbie, zależnie od gatunku (zwykle 2—5, rzadko 1—8), otoczone u nasady pochewką z błonkowatych łusek. Przekrój igieł (trójkątny lub półkolisty) zależny jest od ich liczby w pęczku; wewnątrz igły przewody żywiczne w różnej liczbie. Wierzchołek igły zaostrzony, brzegi często piłkowane. Igły pozostają na pędach przez kilka lat (niekiedy do 17).

Drzewa jednopienne; kwiaty męskie kloskowate, zebrane licznie u nasady tegorocznego, młodego pędu; kwiatostany żeńskie szyszeczkowate, zwykle osadzone na wierzchołku tegorocznego pędu, złożone z łusek okrywowych i nasiennych, z dwoma zalążkami na każdej łusce nasiennej.

Szyszki bardzo różnej wielkości i kształtu nawet do 50 cm długości, dojrzewają zwykle w drugim roku po zapyleniu kwiatów, rzadziej w 3 roku. Łuski nasienne zdrewniałe, zakończone charakterystyczną dla wszystkich sosen zgrubiałą, romboidalną tarczką (apofyza) zwykle wyróżniającą się zabarwieniem, z niewielkim zgrubieniem pośrodku lub na końcu (piramidka), zaopatrzonym w ostry wyrostek. Powierzchnia zamkniętej szyszki utworzona jest wyłącznie z tarczek. Łuski okrywowe (wspierające) bardzo małe, przyrośnięte do nasiennych i niewidoczne w szyszce. Szyszki zwykle zwisają lub są siedzące; po dojrzeniu otwierają się i wysypują nasiona (w jesieni, zimie lub na wiosnę), opadają w całości; niekiedy spadają wraz z nasionami i rozpadają się na ziemi.

Nasienie zwykle opatrzone długim półksiężycowatym skrzydełkiem zaostrzonym na szczycie; nasada skrzydełka obejmuje nasienie zwykle kleszczowato (łatwe do wyłuskania). Sosny ciężkonasienne mają skrzydełka bardzo wąskie, szczątkowe, albo nie mają ich wcale; wówczas nasiona są duże, orzeszkowate, zwykle z jadalnym wnętrzem (np. limba). Siewki mają 4—15 liścieni. System korzeniowy zmienny, przystosowujący się do warunków siedliska, na ogół wytwarza się korzeń palowy.

Drewno sosen zawiera przewody żywiczne, jest zróżnicowane na biel i twardziel. Słoje roczne wyraźnie widoczne. Promienie drzewne zbudowane z cewek poprzecznych i komórek miękiszowych, wielowarstwowe, a czasem i wieloszeregowe; w tym ostatnim przypadku z przewodem żywicznym wewnątrz.

Większość gatunków sosen tworzy lite bory, bądź też lasy mieszane z innymi gatunkami iglastymi i liściastymi, przy czym liczne z nich mają bardzo rozległy obszar rozsiedlenia. Wiele gatunków sosen stanowi drzewa ważne gospodarczo, dostarczające drewna o wszelkim zastosowaniu, a także różnych produktów chemicznych.

Bardzo ważną właściwością większości sosen są ich małe wymagania glebowe. Pod względem temperatury powietrza sosny mają bardzo różne wymagania: od gatunków ciepłolubnych aż do mrozoodpornych, mogących rosnąć na północnej i górnej granicy występowania drzew. Większość sosen jest odporna na suszę i światłożądna.

Około 90 gatunków sosen obejmuje rozległym zasięgiem północną półkulę, przekraczając we wschodniej Azji równik (Indonezja, Filipiny itd.). W Polsce występują 3 rodzime gatunki: P. sylvestris, P. mugo i P. cembra; w Europie 9 gatunków (wraz z wymienionymi): P. peuce, P. leucodermis, P. nigra (sięga Azji Mniejszej), P. pinea, P. halepensis i P. pinaster. Ostatnie trzy gatunki, charakterystyczne dla rejonu śródziemnomorskiego, występują również w Afryce Północnej.

Orientacyjne rozmieszczenie gatunków sosny na kuli ziemskiej przedstawia się następująco:

9 gatunków w Europie 20 gatunków w Azji (w tym P. sibirica na Syberii i P. sylvestris w północnej Azji),

50 gatunków w Ameryce, z czego: 35 w zachodniej części Ameryki Północnej (z tych 12 gatunków typowych dla Meksyku i Ameryki Środkowej), 15 we wschodniej części Ameryki Północnej (z tych 3 gatunki sięgają do Kuby i Haiti).

s/sosna-pinus.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)