Alnus incana (L.) MOENCH — olsza szara

Zazwyczaj drzewo, wysokości do 20 (25) m i pierśnicy 50 cm, o wysokiej, jajowatej koronie lub czasem krzew.

Kora gładka, szaropopielata, pąki i młode gałązki szaro omszone, nie lepkie; pąki osadzone na krótszych trzonkach niż u olszy czarnej, okryte 2 lub 3 łuskami, czerwonawobrązowe.

Liście szerokoeliptyczne lub jajowate, zaostrzone na szczycie, zwykle zaokrąglone u nasady, na brzegu lekko wrębne i podwójnie piłkowane, 4—10 cm długości, 3—7 cm szerokości. Górna strona liści matowozielona, dolna — sina i zwykle owłosiona, rzadko naga.

Kwiatostany żeńskie (i owocostany) prawie siedzące, zebrane po 4—8. Kotki męskie i żeńskie rozwijają się o 2 lub 3 tygodnie wcześniej niż olszy czarnej. Orzeszki są nieco szerzej uskrzydlone i delikatniejsze niż u olszy czarnej. Na wolnej przestrzeni olsza szara kwitnie już w wieku 10—15 lat i obradza prawie każdego roku. Siewka olszy szarej różni się od siewki olszy czarnej tym, że pierwsze listki są omszone i nie lepkie. System korzeniowy ma średnio głęboki, lecz dobrze rozwinięty, na ogół bardziej płaski niż u olszy czarnej, a bardziej plastyczny w stosunku do zajmowanego siedliska. Na korzeniach występują bakterie wiążące azot.

Gatunek ten ma mniejsze wymagania glebowe od olszy czarnej; rośnie na różnych glebach, z wyjątkiem gleb suchych, jałowych. Dobrze rośnie na glebach wilgotnych, zwłaszcza nad rzekami i strumieniami, natomiast gleb kwaśnych i torfiastych nie znosi. W górach występuje często na glebach kamienistych, żwirowych, na rumowisku skalnym w korytach potoków górskich i sięga wyżej niż olsza czarna; wymaga również więcej światła. Jest bardziej wytrzymała na niskie temperatury i przymrozki od olszy czarnej, ale wrażliwsza na wysokie temperatury i suche powietrze. W młodości rośnie szybciej, ale w wieku lat 30 — przyrost jej ustaje; żyje krócej, do 50—60 lat. Daje odrośle nie tylko z pnia, ale także z korzeni. Drewno podobne do olszy czarnej, różni się bardziej czerwonym zabarwieniem; jest miękkie i nietrwałe, gorszej jakości niż drewno olszy czarnej.

Zasięg olszy szarej jest szerszy niż czarnej. Obejmuje ona całą półkulę północną, jednak w Europie i w Polsce olsza szara ma zasięg mniejszy niż olsza czarna. W Europie ma dwa ośrodki: 1) Alpy, południowa część Niemiec, Sudety, Karpaty, płd. Polska i Bałkany, 2) część Europy leżąca na północ od linii łączącej ujście Niemna z Orszą. Oba te ośrodki są połączone wyspami oraz pasmami wzdłuż większych rzek. Olsza szara na północy dochodzi dalej niż olsza czarna, bo aż do 70,5° szer. geogr. płn. W górach sięga o 200 m wyżej, w Karpatach dochodząc do 930 m, maksymalnie do 1281 m n.p.m.

Olsza szara w Polsce występuje pospolicie na południu kraju, w górach, oraz na północy od Pojezierza Suwalskiego po Bory Tucholskie i Wysoczyznę Dobrzyńską. Wzdłuż Wisły i jej dopływów dochodzi do Bałtyku, tworząc mieszańce z olszą czarną.

Olsza szara odznacza się dużą tolerancją w stosunku do gleby — może być sadzona nawet na suchych, piaszczystych glebach. Nadaje się także do zalesiania hałd poprzemysłowych. W ogrodach spotykane są jej formy, m.in. forma strzępolistna ('Laciniata') i zwisająca ('Pendula').