Modrzew europejski - nasiona

Modrzew europejski — Larix decidua Mill.

Drzewo jednopienne. Występuje w Europie w kilku izolowanych obszarach. Typowy modrzew europejski występuje w Alpach i Karpatach. W Sudetach spotyka się jego odmianę sudecką (var. sudetica], a na Nizinie i Wyżynie Małopolskiej i w Beskidzie Niskim odmianę polską (var. polonica], określaną u nas do niedawna jako odrębny gatunek (Larix polonica Racib.).

Modrzew europejski zaczyna obradzać przeważnie między 15 a 30 rokiem życia, a obfitszy urodzaj nasion występuje co 2—4 lata. Kwitnie jednocześnie z rozwojem igieł w kwietniu lub na początku maja. Kwiatostany męskie i żeńskie osadzone na skróconych pędach. Kwiatostany męskie w kształcie małych szyszeczek długości 1,0—1,5 cm są początkowo barwy żółtej, później białawożółtej. Okrywają je u nasady dachówkowate łuski. Skupione są zwykle na zwisających bocznych pędach zeszłorocznych lub starszych. Szyszeczkowate także kwiatostany żeńskie o długości 1—2 cm, otoczone u nasady wieńcem igieł, są bardziej niż męskie rozrzucone w koronie i tworzą się również na starszych gałęziach. Są najczęściej zielone z czerwoną obwódką, a także karminowoczerwone lub różowe, rzadziej żółtozielone, żółte lub białawe.

Szyszki modrzewia europejskiego są barwy jasno-brązowej lub szarobrązowej, mają różną wielkość i kształt. Większe są na ogół jajowate, mniejsze kuliste, długości ok. 1—5 cm i grubości 1—2 cm. Nawet w obrębie jednego drzewa występuje znaczne zróżnicowanie wielkości szyszek. Mniej zmienny jest stosunek ich długości do grubości określający kształt szyszek (Bałut 1969). Wspomniane cechy są również wskaźnikiem zróżnicowania populacji różnego pochodzenia w obrębie gatunku. Średnia długość, szerokość i współczynnik kształtu modrzewia z Alp są większe niż u pochodzeń modrzewia polskiego z Gór Świętokrzyskich i Beskidów. Dotyczy to także gęstości i stopnia owłosienia wewnętrznych części łusek szyszkowych. Tak jak wymiary szyszek, zmienna jest również budowa łusek nasiennych szyszek. U typowego modrzewia europejskiego bywają one stosunkowo szerokie i zwężające się niekiedy dość gwałtownie ku wierzchołkowi, o górnym brzegu owalnym lub zatokowym, lekko karbowanym, odchylającym się po wyschnięciu na zewnątrz. Bardziej sprężyste i mniej kruche są prążkowane łuski szyszek modrzewia polskiego. Mają one przeważnie gruby brzeg, zaokrąglony miseczkowato i wgięty do środka szyszki, a przez to trudniej uwalniają nasiona.

Szyszki dojrzewają późną jesienią w roku kwitnienia, a nasiona zaczynają wysypywać się z nich pod koniec zimy. Zbiór szyszek przeprowadza się od grudnia do lutego z drzew rosnących lub ściętych. Najwartościowsze nasiona pochodzą z szyszek z dolnej części korony (Śindelar 1972). Szyszki można wyłuszczać w wyłuszczarniach słonecznych, co trwa dość długo. Znacznie szybciej łuszczy się szyszki obsuszone w temperaturze 40—60°C mechanicznie przez obijanie w szczelnych pojemnikach, powodując starcie łusek nasiennych i uwolnienie nasion (Drachal 1958). Zmieszane z pyłem i resztkami szyszek nasiona oddziela się na wialniach lub przez pławienie w wodzie. Wydajność łuszczenia dochodzi do 10%. Nasiona o zarysie zbliżonym do trójkąta, długości ok. 3—5 cm, typowego modrzewia europejskiego są większe, u modrzewia polskiego mniejsze, od strony pokrytej przyrośniętym jednostronnym błoniastym skrzydełkiem błyszczące i płaskie, z drugiej matowe i wypukłe. Tylko u ok. 10% nasion (2—18%) może występować w pobliżu górnej krawędzi od strony wypukłej mały piramidalny wyrostek, jak u nasion modrzewia japońskiego (Axelsson 1966).

Barwa nasion i skrzydełek zmienna od żółtobrązowej do brązowej o różnych odcieniach (u typowego modrzewia europejskiego) lub płowobrązowa (u typowego modrzewia polskiego). Okrywa nasienna modrzewia europejskiego jest bardzo twarda i nie daje się rozgnieść w palcach.

Masa 1000 nasion modrzewia z terenu Polski określanego jako europejski wynosi 2,5—9,3 g, średnio 4,7 g, a przyjmowanego za polski 2,6—8,8 g, średnio 3,9 g (Antosiewicz 1970). Zróżnicowanie masy 1000 nasion związane z pochodzeniem jest szczególnie wyraźne, jeżeli uwzględni się tylko masę nasion pełnych. Najmniejsza średnia masa 1000 nasion pełnych cechuje modrzewia z nizinnych i wyżynnych regionów Polski (ok. 4 g). Zbliżona do niej jest masa 1000 nasion z regionu sudeckiego w Czechach. Wyraźnie nieco cięższe są natomiast nasiona modrzewia z regionu karpackiego w Słowacji (ok. 5 g) i Rumunii (ok. 6 g). W regionie alpejskim masa 1000 nasion modrzewia rośnie od austriackich Alp Wschodnich (ok. 7 g) przez Alpy Środkowe włoskie (ok. 8 g) do Alp Zachodnich szwajcarskich i francuskich (ok. 10 g). W poszczególnych łańcuchach górskich masa 1000 nasion jest tym wyższa, im wyższe wysokości osiąga dany masyw. Charakterystyczna dla danego regionu masa 1000 nasion jest zachowana także przez populacje określonego pochodzenia wprowadzone poza obszarem naturalnego zasięgu (Simak 1967).

Ponad 70% nasion modrzewia zebranych w Polsce stanowią nasiona l klasy jakości (Załęski i Kantorowicz 1993). Ich zdolność kiełkowania dochodzi wprawdzie do 70%, ale średnio osiąga tylko 28% (Antosiewicz 1970). Jest to spowodowane dużym udziałem nasion pustych, które trudno oddzielić na wialni. Można tego jednak z powodzeniem dokonać przez pławienie, przydatne także przy oczyszczaniu nasion wyłuszczonych mechanicznie. W ciągu 3 godzin opadają w wodzie zanieczyszczenia w postaci resztek szyszek oraz nasion uszkodzonych oraz części pustych, które szybciej chłoną wodę. Frakcję tę należy odrzucić. Niewielka część nasion pustych może opadać także później. Najlepsze wyniki kiełkowania (80—90%) otrzymuje się z nasion, które opadły po 6—12 godzinach od rozpoczęcia pławienia (Śimanćik 1962,1965). Frakcja nadal pływająca po 24 godzinach zawiera prawie wyłącznie nasiona puste (Bałut, Goldman 1953). Możliwość zwiększenia wartości siewnej nasion modrzewia daje także metoda szwedzka IDS.

Nasiona modrzewia europejskiego są prawie niewrażliwe na przesuszenie. Można obniżyć ich wilgotność niemal do 0% bez szkody dla zdolności kiełkowania. Nawet nasiona pławione nadają się po ostrożnym podsuszeniu do przechowania na sucho. Przechowywanie to nie nastręcza więc trudności. Przy przechowywaniu do 5 lat wystarczy podsuszenie do ok. 7% wilgotności i składowanie w niskiej temperaturze dodatniej ≤ 5°C. Przechowywanie do 10 lat wymaga obniżenia wilgotności przynajmniej do 6% i zastosowanie raczej niezbyt niskich temperatur ujemnych (np. — 5°C). Nasiona, które mają być przechowywane na sucho jeszcze dłużej, nie powinny zawierać więcej wilgoci niż 5%, a stała temperatura chłodni powinna być utrzymywana na poziomie — 10°C lub jeszcze niższym (Schônborn 1964). Nasiona modrzewia cechuje gotowość do kiełkowania, nie wymagają więc przed siewem wiosennym żadnego przygotowania. Jednak moczenie przed siewem w wodzie wpływa korzystnie na kiełkowanie (Bałut, Goldman 1953) oraz zwiększa wydajność wschodów i poprawia wzrost siewek (Włoczewski 1927).

m/modrzew-europejski-nasiona.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:40 (edycja zewnętrzna)