Kambium

Tkanka twórcza leżąca między łykiem a drewnem, która przez podział komórek wytwarza nowe warstwy łyka na zewnątrz i nowe słoje drewna do wewnątrz pnia, nosi nazwę kambium (miazga). Długoletnia żywotność kambium jest cechą charakterystyczną wszelkich roślin drzewiastych, nagonasiennych oraz okrytonasiennych dwuliściennych, dzięki czemu mogą one przyrastać na grubość i dochodzić do potężnych niekiedy rozmiarów.

Kambium występuje w pniu, we wszystkich gałęziach i korzeniach drzew z wyjątkiem ich najmłodszych części. Na całej powierzchni wytwarza drewno i łyko w ciągu całego życia drzewa. Kambium przenika również przez nasady pąków śpiących oraz zimozielonych liści drzew iglastych, które dzięki temu przemieszczają się odśrodkowo wraz z przyrostem pędu na grubość i stale utrzymują się na jego powierzchni. Gdyby nasady pąków i igieł nie miały kambium zdolnego do wytwarzania nowych komórek w miarę przyrostu pędu, zostałyby już po pierwszym roku odcięte. Działalność kambium trwa przez całe życie drzewa i jest ściśle związana z rozwojem pędów i liści.

Każda z komórek kambium dzieli się ścianami przebiegającymi podłużnie (peryklinalnie), równolegle do przekroju stycznego na dwie komórki siostrzane, z których jedna pozostaje w dalszym ciągu komórką kambium, druga natomiast przeobraża się w komórkę drewna, jeżeli przylega do drewna, lub komórkę łyka, jeśli przylega do łyka.

Komórki kambium noszą miano komórek inicjalnych. Wyróżnia się komórki inicjalne wrzecionowate, znacznie wydłużone w kierunku osiowym oraz krótsze komórki inicjalne promieni lub epitelu (tkanki wydzielniczej).

Wśród komórek inicjalnych promieni niektóre wydłużone są w kierunku promieniowym, a inne zachowują kształt izodiametryczny lub są nieco wydłużone w kierunku osi pnia. Proces specjalizacji morfologicznej i funkcjonalnej komórek pochodnych kambium nosi nazwę procesu różnicowania.

Powstałe przez podział kambium komórki siostrzane, które rozpoczęły już proces różnicowania, ale nadal zachowują zdolność podziału, określa się mianem komórek macierzystych drewna lub łyka. Wraz z komórkami inicjalnymi kambium, komórki macierzyste tworzą warstwę merystematyczną lub strefę kambialną. W dalszych fazach różnicowania, komórki pochodne kambium zwykle nie dzielą się, lecz podlegają złożonym procesom specjalizacji. Nowo powstałe elementy drewna nakładają się na elementy starsze tak, że ostatni zewnętrzny słój drewna jest słojem najmłodszym.

Natomiast nowo powstające elementy łyka podkładają się pod jego starsze warstwy. Wobec tego po jednej stronie kambium leży najmłodszy słój drewna, po drugiej — najmłodsza warstwa łyka. Odkładanie przez kambium komórek w stronę drewna przebiega około 10 razy częściej niż w stronę łyka, wskutek czego w pniu silniej przyrasta drewno niż łyko. W miarę przyrostu średnicy pnia powierzchnia warstwy kambium musi się stopniowo zwiększać. Odbywa się to w znikomym stopniu przez rozrastanie się komórek kambium w kierunku stycznym do obwodu pnia, głównie zaś przez podział antyklinalny komórek prostopadle do obwodu pnia, często ukośnie do podłużnej osi komórki. Powstałe w ten sposób dwie skrócone komórki kambium rosną na długość i wklinowują się między sąsiednie komórki. Wzrost taki nazywamy wzrostem intruzywnym.

Aktywność kambium zaczyna się na wiosnę, najpierw w pędach i cienkich gałązkach, skąd przesuwa się stopniowo w kierunku pnia. U niektórych gatunków drzew leśnych (klon, lipa) różnica między datą rozpoczęcia aktywności kambium w wierzchołku i u podstawy pnia może wynosić trzy tygodnie. U innych (dąb, jesion) aktywacja kambium jest niemal równoczesna w różnych częściach pnia.

O tym, czy kambium jest już aktywne, czy też znajduje się jeszcze w stanie spoczynku, można się przekonać, zdzierając kawałek kory z drzewa. Po przebudzeniu się kambium kora daje się łatwo oddzielić od drewna, w okresie zaś spoczynku wskutek małej grubości kambium i niskiego stopnia uwodnienia jego komórek, kora silnie przylega do pnia.

W związku z tym, w okresie spoczynku zimowego kora jest silnie związana z drewnem, a korowanie zimowe wymaga dużej siły i znacznego nakładu pracy. Drewno korowane zimą można na pierwszy rzut oka rozpoznać po pasmach łyka, które pozostaje na drewnie. Natomiast w czasie okresu wegetacyjnego, zwłaszcza na wiosnę, korę można łatwo łuszczyć dużymi płatami (np. pozyskiwanie kory garbarskiej długości 1 m).

k/kambium.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:40 (edycja zewnętrzna)