JARZĄB POSPOLITY — Sorbus aucuparia L.

Jarząb pospolity (jarzębina) występuje niemal w całej Europie, częściej jednak spotykany jest na północy kontynentu. Areał występowania jarzębiny rozciąga się od południowych Włoch (Sycylia) do Islandii i Syberii (Materiały ETH). Występuje także w północnej Afryce, Turcji i północno-zachodnim Iranie (Lesnaja Enciklopedija 1985). Rośnie na niżu jak i w wyższych położeniach górskich, gdzie występuje jako Sorbus aucuparia var. glabrata Wimm. et Gr. Należy do gatunku drzew liściastych, który jako jedyny w formie wysokopiennej osiąga tak wysokie położenia. W szwajcarskich Alpach (Graubünden) osiąga granicę 2300 m npm, a w Tyrolu 2400 m npm (Materiały ETH). W Tatrach (var. glabrata) rośnie w pasie wysokości 1100-1780 m npm (Pawłowski 1952).

Jarzębina ma niewielkie wymagania odnośnie klimatu, znosi bowiem niskie temperatury pomocy i upały południa. Gatunek światłożądny, w korzystnych warunkach siedliskowych o umiarkowanych (pośrednich) wymaganiach. W młodości jarzębina bardzo dobrze znosi ocienienie, ale nie odsłonięta w porę wydziela się. Rośnie zarówno na suchych, jak i wilgotnych glebach. Dla dobrego wzrostu wymaga pulchnych, próchniczych i wilgotnych gleb, gdzie znajduje najlepsze warunki wzrostu. Na terenach cieplejszych występuje w miejscach ocienionych i wilgotnych. Wzrasta źle na glebach początkowego stadium rozwojowego. Nie występuje w ogóle na glebach aluwialnych i bagnistych (siedliska olszy czarnej). Jest odporna na niskie temperatury i śniegołomy (Materiały ETH).

Na niżu spotykana jest zasadniczo we wszystkich siedliskowych typach lasu, z wyjątkiem boru suchego oraz siedlisk bagiennych (bór bagienny, bór mieszany bagienny, las łęgowy, ols jesionowy) (Trampler i in. 1990). W górach rośnie również we wszystkich siedliskowych typach lasu, a także w strefie kosodrzewiny. Jarzębina stanowi cenną domieszkę biocenotyczną oraz pomocniczą. W drzewostanach średnich i starszych klas wieku występuje w warstwie podszytowej.

Jarzębina jest uznawana za gatunek mniej wrażliwy lub wrażliwy na oddziaływanie ozonu i umiarkowanie wrażliwy na NaCl.

W młodym wieku jarzębina rośnie bardzo szybko. Wzrost na wysokość od 20 roku staje się coraz wolniejszy, a po osiągnięciu 10-16 m wysokości ustaje. Dożywa ona 80-100 lat osiągając pierśnice 40 cm (Materiały ETH). Odmiana var. glabrata osiąga 3-4 m wysokości, przyjmując postać krzewu lub niskiego drzewka (Pawłowski 1952).

Jarzębina należy do ważnych gatunków ochronnych (przedplonowych), szczególnie zaś w górach, gdzie jest jedynym drzewem liściastym pełniącym tę rolę. Zawdzięcza to dużej odporności na śniegołomy i niskie temperatury. Pod jej osłoną odnawia się dobrze: świerk, modrzew i limba. Może być również wykorzystywana jako osłona dla dębu, który ją z czasem przerasta. W Szwajcarii jarzębina okazała się cennym gatunkiem przy odnowieniu luk powstałych w drzewostanach w wyniku mrozów, a także jako gatunek wykorzystywany przy zabudowie przeciwlawinowej (Materiały ETH).

Odnawia się głównie samosiewnie, często rozsiewana jest przez ptaki. Rozmnaża się też przez odrośla korzeniowe, pniowe i odkłady. Jako gatunek światłożądny jest spotykana w uprawach i młodnikach często w formie przedrostów, później przerośnięta przez gatunek-główny wydziela się, pozostaje jedynie na skraju drzewostanów i w miejscach przerzedzonych.

Jarzębina jest ważnym gatunkiem biocenotycznym (w zimie owoce jarzębiny stanowią często jedyny pokarm dla ptaków), a także podnoszącym walory estetyczne lasu. Z tego względu zasługuje na popieranie. Sadzimy ją jako jedno-lub dwulatki. Jednakże jarzębina jest rzadko hodowana w szkółkach leśnych, dlatego też w praktyce zalecać należy przesadzanie samosiewek. Wysadzamy ją na skrajach upraw, przy drogach i pasach rozdzielających duże kompleksy upraw sosnowych. Glebę przygotowujemy w talerze, a sadzimy w jamkę.

Jarzębina spełnia bardzo ważną rolę jako gatunek ochronny przy górnej granicy lasu. Obecnie w Sudetach (Góry Izerskie, Góry Bialskie i Grupa Śnieżnika) tworzy po obumarłym świerku regeneracyjną formę zastępczą lasu górnoreglowego o olbrzymim znaczeniu ochronnym dla lasów górskich (Szymański 1991). Podobną rolę odgrywa także w Gorcach.

Źródło: Jaworski A. „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych” Kraków 1995