Dąb szypułkowy

DĄB SZYPUŁKOWY — Quercus robur L.

Wymagania siedliskowe

Klimat

Występuje w warunkach klimatu atlantyckiego na zachodzie i kontynentalnego na wschodzie. Pod tym względem różni się od buka i dębu bezszypułkowego, które unikają kontynentalnego wschodu, ale także od świerka i sosny, których brak w oceanicznym klimacie zachodu. Cechuje go duża plastyczność pod względem dostosowania do warunków klimatycznych.

Występuje bowiem m.in.:

  • w Europie zachodniej; z chłodnym latem (średnia temperatura lipca 14°C), łagodnymi zimami (średnia stycznia +6° do 8°C) i opadami 2000 mm rocznie,
  • w południowej części Ukrainy i Rosji ze średnią temperaturą lipca i stycznia odpowiednio: od 22° do 24°C i od -14° do -15°C oraz opadami 300 mm (Dengler 1944).

Optymalne warunki znajduje we Francji, Niemczech (dolina Renu), w dolinach: Dunaju, Sawy i Drawy (dęby slawońskie).

Dąb szypułkowy

Górna granica jego naturalnego zasięgu przebiega na wysokości: 490 m npm w górach Harzu, 950 m npm w Alpach Bawarskich, 950-1000 m npm w Alpach Centralnych i 1500 m npm w Albanii (Materiały ETH). W Polsce dąb szypułkowy występuje na obszarze całego kraju, omijając wyróżnioną przez Chodzickiego (1947) Górską Krainę Bezdębową. Dochodzi do wysokości około 600 m npm (w Łysogórach do 450 m npm). Najlepsze warunki znajduje w dolinach Odry i Warty („dęby krotoszyńskie”), w Kotlinie Śląskiej, na lubelszczyźnie i w Puszczy Białowieskiej (Svoboda 1955, Krahl-Urban 1959, Mroczkiewicz i in. 1964). Jeden z największych kompleksów leśnych (ponad 23 000 ha) z dębem szypułkowym jako gatunkiem panującym znajduje się m.in na Płycie Krotoszyńskiej. Dąb szypułkowy może występować razem z dębem bezszypułkowym, bądź też zajmować odrębne stanowiska. Oba gatunki różnią się wymaganiami ekologicznymi, więc tylko niektóre siedliska są jednakowo odpowiednie dla nich.

Mieszańce obu dębów powstają u nas przy takim układzie warunków klimatycznych, które umożliwiają jednoczesne ich kwitnienie. Ze względu na barwę drewna nadano im nazwę Quercus x rosacea Bechst. Liczne mieszańce podawane są z Gór Świętokrzyskich i lubelszczyzny (Zaręba 1988).

Światło

Jest to typowy gatunek światłożądny. Cechuje go wyższe zapotrzebowanie na światło niż dębu bezszypułkowego. Wskazuje na to m.in. rzadka (świetlista) i mniej ulistniona korona. W młodości słabe ocienienie jest korzystne (ochrona przed mrozem).

Na żyznych glebach w optymalnych warunkach wymagania świetlne są umiarkowane. Dęby w Chorwacji (Slawonia) są drzewami półcienistymi (Materiały ETH). Sokołowski (1930) oceniając wymagania świetlne dębu na Podolu umieścił go nawet za cisem, jodłą i bukiem, a więc uznał za drzewo cienioznośne. W warunkach gorszych od optymalnych wymagania świetlne wzrastają (Włoczewski 1968). W naszym kraju, na dobrych siedliskach naloty i podrosty rozwijają się pod osłoną. Na odkrytych powierzchniach cierpią od silnej insolacji. W fazie młodnika ocienienie boczne może być korzystne, ale górna część korony wymaga dostępu światła. W wieku drągowiny zapotrzebowanie na światło jest duże, a ocienienie boczne staje się uciążliwe (Tyszkiewicz, Obmiński 1963).

Temperatura

Wymaga wyższych temperatur w okresie letnim niż buk i jest bardziej wymagający niż dąb bezszypułkowy. Potrzebuje przynajmniej średniej temperatury 12°C w okresie od kwietnia do września. Północna granica zasięgu styka się prawie z granicą 4-miesięcznego okresu wegetacji (miesiące o średniej temperaturze co najmniej 10°C) (Materiały ETH). W pierwszych latach życia dąb na odkrytych powierzchniach cierpi od przymrozków.

Wilgotność

Wymaga gleb wilgotnych, z niezbyt głębokim poziomem wody gruntowej (80-100 cm), zbliżonych do gleb mokrych. Pod tym względem ma większe wymagania niż dąb bezszypułkowy, który unika raczej gleb wilgotnych. Dąb szypułkowy znosi dużą wilgotność powietrza, występuje jednak także na ubogich w opady obszarach wschodniej Europy (rasy ekologiczne) (Materiały ETH, Włoczewski 1968).

Gleba

Dąb szypułkowy należy do gatunków o największych wymaganiach w stosunku do gleby. Wymaga gleb zasobnych. Są to przynajmniej piaski gliniaste mocne, a także gliny lekkie i średnie, gliny ciężkie oraz iły, które powinny być dosyć wilgotne (np. dąbrowy krotoszyńskie na bogatych iłach trzeciorzędowych).

Rośnie na glebach brunatnych i płowych, czarnoziemnych i madach, a więc także na terenach zalewowych. Główne tereny występowania to ciężkie gleby w dolinach, pradolinach i zagłębieniach terenu będących pod wpływem wody zalewowej (terrestryczny typ gospodarki wodnej). Na wapieniu występuje stosunkowo rzadko; możliwe, że ulega konkurencji buka. Woli gleby ciepłe. W klimatycznie optymalnych warunkach rośnie na ubogich glebach. Jego oddziaływanie na glebę jest często określane jako niekorzystne. Obserwacje w jednogatunkowych drzewostanach wskazują, iż z uwagi na świetlistą koronę gleba ulega zachwaszczeniu, a ściółka stosunkowo powolnemu rozkładowi. W domieszce z grabem i lipą oraz innymi gatunkami oddziaływanie jego jest jednak korzystne (Materiały ETH, Włoczewski 1968, Zaręba 1988).

Siedliskowe typy lasu

Dąb szypułkowy (zależnie od krainy i dzielnicy przyrodniczo-leśnej) może być gatunkiem głównym, panującym lub współpanującym w drzewostanach wielogatunkowych na siedliskach:

Wymienione drzewa pełnią rolę gatunków panujących lub współpanujących.

Na podanych wyżej siedliskach może on także spełniać rolę gatunku domieszkowego, podobnie jak i na siedliskach: boru wilgotnego (Kraina V), boru mieszanego wilgotnego, olsu jesionowego, boru mieszanego wyżynnego, a w Karpatach niekiedy lasu górskiego świeżego — niższe położenia (Zasady hodowli lasu, Trampler i in. 1990).

Zagrożenia

Jest on bardzo wrażliwy na mróz, jednak mniej niż buk, w związku z późniejszym rozwojem młodych pędów. Pod względem terminu rozwoju pędów dąb wykazuje duże różnice, wynoszące od 3 do 4 tygodni. Szczególnie późno rozwija się na wiosnę odmiana dębu Quercus robur var. tardiflora. Wyróżniono także wczesną odmianę var. praecox.

Osłona z olszy i brzozy zmniejsza zagrożenie ze strony późnych przymrozków. Dąb szypułkowy narażony jest na pęknięcia (rysy) mrozowe, jednak w mniejszym stopniu niż dąb bezszypułkowy.

Śnieg wyrządza szkody tylko wtedy, gdy drzewo jest jeszcze ulistnione. Opady mokrego śniegu powodują większe szkody w młodnikach (młode dąbki długo utrzymują uschnięte liście). Stare dęby wykazują duże zdolności zarastania nadłamanych gałęzi i szybkiej regeneracji uszkodzeń korony. Wiatr stwarza niewielkie zagrożenie dla dębów. Są one jednak bardzo zagrożone od piorunów. Tradycja ludowa zaleca omijanie dębów (iskra wewnętrzna) w czasie burzy (Materiały ETH).

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe

Dąb szypułkowy należy do grupy gatunków względnie odpornych na NO2 i mniej wrażliwych na SO2, a według Greszty (1987) zaliczany jest do drzew średnio odpornych (grupa II) na dwutlenek siarki. Jest on uznawany za mniej wrażliwy na fluorowodór (grupa I). W badaniach dotyczących wpływu pyłów ołowiowo-miedziowych okazał się gatunkiem o najwyższych zdolnościach przeżycia, (przy 8% wprowadzonych do gleby pyłów wypad sadzonek wynosił 3,3%), przewyższając pod tym względem olszę czarną, buk i jawor (Greszta 1983a, b). Gatunek ten okazał się także najbardziej odporny wśród wymienionych wyżej gatunków liściastych na pyły kadmowo-ołowiowo-cynkowe. Nieznaczny wypad sadzonek stwierdzono w pierwszym okresie wegetacyjnym dopiero przy dawce 5% pyłów, natomiast przy dawce równej 10% wypad sadzonek wynosił około 23%.

Dąb szypułkowy należy do gatunków mało wrażliwych na NaCl. Jako gatunek zaliczony do grupy najbardziej odpornych na uszkodzenia, zalecany jest do szerokiego wprowadzania w rejonach przemysłowych (Greszta 1987).

Wzrost i produkcyjność

Dąb szypułkowy w młodym wieku rośnie stosunkowo szybko, szybciej niż dąb bezszypułkowy. Według wszystkich dotychczasowych badań również szybciej niż buk, szczególnie na ciepłych siedliskach (stanowiskach) (Puchalski 1969). W wieku 5 lat dorasta do wysokości około 80 cm (Dengler 1944, Pogrebnjak 1968). Na odpowiednich dla niego siedliskach 10-11-letnie dęby mogą osiągać około 3 m wysokości. W mniej korzystnych warunkach — boru mieszanego świeżego — w wieku 10 lat dorasta do około 180 cm. Kulminacja bieżącego przyrostu wysokości na najlepszych siedliskach następuje w wieku 20-25 lat. Zdolność wzrostu na wysokość utrzymuje do wieku 200 lat.

Wiek i grubość niektórych okazałych dębów w Polsce określił Pacyniak (1967). Dęby o pierśnicy 157 i 153 cm liczyły odpowiednio 666 i 710 lat. Najokazalsze dęby w drzewostanach Puszczy Białowieskiej mierzyły 42 i 37 m wysokości, osiągając pierśnicę odpowiednio 190 i 180 cm. Rosnący tam pojedynczo dąb „Car” osiągnął pierśnicę 203 cm i wysokość 41m (Zaręba 1988).

Możliwości produkcyjne (według Wimmenauera — słabsze zabiegi) przedstawiają się następująco (Szymkiewicz 1971):

Wiek Bonitacja Wysokość Liczba drzew w drzewostanie głównym Miąższość grubizny drzewostanu głównego Sumaryczna produkcja grubizny i drobnicy Bieżący przyrost roczny grubizny
(lata) (m) (szt./ha) (m³/ha) (m³/ha) (m³/ha)
100
160
I 30,9
35,6
281
139
546
727
894
1306
7,3
5,5
100
160
IV 18,3
24,5
628
285
258
425
430
711
4,8
3,6

Drzewostany krotoszyńskie, w których dąb szypułkowy jest gatunkiem panującym, osiągają średną zasobność grubizny 249 m³/ha, ale w przeważającej części obszaru wynosi ona 322 m³/ha (Matey 1991). Przeprowadzone badania Pirogowicza (1988) wykazały m.in., że przeciętny przyrost całkowitej produkcji drzewostanów dębowych z terenu północno-zachodniej Polski jest większy o 9-46% w stosunku do wartości przedstawionych w tablicach zasobności i przyrostu.

Zasady odnawiania dębu szypułkowego omówiono przy charakterystyce dębu bezszypułkowego.


Źródło: Jaworski A. „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych” Kraków 1995

d/dab-szypulkowy-charakterystyka-hodowlana.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:39 (edycja zewnętrzna)