Czereśnia ptasia Prunus avium - nasiona

Kwiaty obupłciowe, o średnicy 2,5 cm, białe, z pięcioma działkami i płatkami, pręciki liczne; w baldaszkach po 3 - 6, na długich szypułkach. Kwitnienie przypada na kwiecień - maj. Zapylają ją owady, głównie pszczoły. Pręciki i słupki, a zwłaszcza ich znamiona są bardzo wrażliwe na oddziaływanie późnych przymrozków. Deszcze i chłody w okresie kwitnienia uniemożliwiają oblot drzew przez pszczoły, co poważnie obniża plon owoców. Kwiaty niektórych drzew nie są zapylane przez pyłek innych drzew, w ten sposób powstają tzw. grupy intersterylne. Ma to znaczenie przy wyborze drzew (i klonów z nich powstałych) do plantacji nasiennych i sadów.

Owoce, początkowo zielone i owalne, dojrzewają niekiedy w końcu czerwca, zazwyczaj jednak w lipcu, w górach nawet w sierpniu. Dojrzałe owoce są kuliste lub owalne, barwy od jasnoczerwonej do ciemnoczerwonej, niekiedy prawie czarnej. Smak owoców od słodkiego do kwaskowego, niekiedy gorzkawy. Owoce odmian uprawnych są zawsze słodkie, barwy od jasnożółtej do ciemnoczerwonej, większe od owoców form dziko rosnących; dojrzewają w okresie od połowy maja do lipca. Każdy owoc (jego miąższ jest egzokarpem) zawiera pestkę długości 5,5 -10 mm z jednym nieco spłaszczonym nasieniem kształtu podłużniekulistego. Pestki z górnego zakresu długości należą do zdziczałych form odmian uprawnych. Nasiona są okryte cienką łupiną nasienną, powstałą z integumentów. W dojrzałych nasionach łupina przylega do cienkiej, jednokomórkowej warstwy bielma, pogrubionej po obydwu zewnętrznych bokach liścieni zarodka i wokół korzenia zarodkowego. Biały zarodek składa się z drobnej osi zarodkowej i dwu wielkich w stosunku do niej liścieni. Twarda skorupa pestki jest w rzeczywistości zdrewniałym endokarpem, a więc wewnętrzną częścią owocni. W języku potocznym pestki nazywamy nasionami. Dojrzałe owoce są bardzo często spożywane przez ptaki (zwłaszcza szpaki), które zlatują się do drzew stadami i są w stanie bardzo szybko zniszczyć znaczną część plonu. W pełni dojrzałe owoce spadają na ziemię pod drzewa, na których powstały. Pestki mogą być roznoszone przez ptaki i ssaki, również przez człowieka, pozostają bowiem w odchodach lub na powierzchni gleby, odrzucone po spożyciu miąższu owocowego. Pestki trafiające do wilgotnych, płytkich i dobrze napowietrzonych warstw gleby, pokrywanej jesienią ściółką z liści, a zimą dodatkowo jeszcze śniegiem, przeżywają zazwyczaj i kiełkują na pierwszą, drugą, a nawet na trzecią wiosnę po opadnięciu z drzew. Nasiona nie kiełkują, jeżeli nie napotkają warunków, umożliwiających ustąpienie głębokiego spoczynku (wilgotność, dostęp powietrza, odpowiednie temperatury).

Drzewa zaczynają obradzać owoce obficie w wieku około 15 lat; pierwsze owoce obserwowano niekiedy w wieku 6-8 lat. Chociaż drzewa kwitną prawie corocznie, może nie dochodzić do powstawania owoców.

Prunus avium. Cechy charakterystyczne nasion (w pestkach)

Kwiaty mogą bowiem ulec zniszczeniu przez przymrozki, a pewne układy pogody mogą utrudnić lub uniemożliwić zapylenie kwiatów przez pszczoły. Formy dziko rosnące produkują nasiona dobrze wykształcone. Pestki odmian uprawnych, obradzających owoce wcześnie (dojrzałość owoców do 60 dnia po zapyleniu), zawierają w nasionach zarodki niezdolne do kiełkowania, bo nie w pełni wykształcone. Formy i odmiany późne, dojrzewające np. w 80 dni po zapyleniu, produkują w 100% nasiona w pełni wykształcone i zdolne do kiełkowania. Odmiany średnio późne (60-75 dni dojrzewania) zachowują się w sposób pośredni.

Zbiór owoców czereśni przypada na koniec czerwca lub początek lipca, w górach jeszcze na sierpień. Najbardziej odpowiednie jest ręczne obrywanie owoców w pełni dojrzałych, zbiór może być jednak wtedy utrudniony przez ptaki, w tym samym czasie masowo objadające owoce. Wskaźnikiem stanu dojrzałości owoców jest ich barwa i konsystencja. Można również zbierać owoce z ziemi, np. po opadnięciu na płachty lub siatki plastikowe rozłożone pod drzewami. Można też używać otrząsaczy mechanicznych, zwłaszcza na plantacjach nasiennych.

Przed przystąpieniem do pozyskiwania pestek należy chronić zgromadzone owoce przed fermentacją. Produkty fermentacji mogą spowodować spadek zdolności kiełkowania nasion, choć nie wykaże tego ocena ich żywotności metodą barwienia. Owoce można przewozić w workach, skrzynkach, koszach lub pojemnikach z plastiku. Dobry sposób, chroniący owoce przed uszkodzeniami mechanicznymi, polega na ich krótkotrwałym transporcie w wodzie, w zamkniętych pojemnikach.

Małe ilości pestek wydobywa się z owoców i oczyszcza ręcznie. Owoce ugniata się rękoma w pojemniku (miska, wiadro), pestki oddziela się potem od resztek miąższu i czyste wrzuca do wody, w której nasiona pełne toną, a puste wypływają na powierzchnię. Pestki można również oddzielić od miąższu za pomocą drylowników używanych w gospodarstwie domowym. Resztki miąższu, przylegające do pestek, usuwa się przez ręczne przecieranie pestek w wodzie często zmienianej lub przez przetarcie w woreczku płóciennym z pewną ilością piasku, a następnie przez wypłukanie w wodzie. Pestki można też oczyszczać od resztek miąższu na sicie, kierując na nie silny strumień wody.

Większe ilości pestek oczyszcza się w wodzie za pomocą mechanicznych maceratorów rotacyjnych lub maceratorów młoteczkowych, co umożliwia później oddzielenie resztek miąższu i pestek pustych przez spławienie w wodzie lub oczyszczenie na sicie. Młoteczki takich maceratorów powinny być zakończone otworem lub zaokrąglone, a liczba obrotów maceratora nie może być nadmierna. Pestki pozyskane w tych urządzeniach nie wymagają po tym już żadnego dodatkowego oczyszczania. Należy pamiętać, że nie wszystkie pestki tonące w wodzie zawierają żywotne nasiona. Do oddzielania pestek pustych przez spławianie w wodzie nie nadają się bowiem pestki podsuszone, gdyż nasiona w nich zawarte zmniejszają swą objętość i od ściany pestki są oddzielone przestrzenią wypełnioną powietrzem. Spławianie w wodzie pestek ze świeżo zebranych owoców wymaga sprawdzenia stopnia ich wypełnienia przez zawarte w nich nasiona. Dotyczy to tak pestek tonących, jak pływających - wystarczy rozłupać po kilkanaście z każdej frakcji.

Pestki pozyskuje się z owoców wkrótce po zbiorze. Nasion nie powinno się o tej porze wysiewać w szkółce. Niekiedy przeprowadza się ich częściową stratyfikację, a potem wysiew, jeszcze przed zimą, by zapewnić im choć część chłodnej fazy stratyfikacji w glebie przed jej zamarznięciem (można przykryć zasiewy słomą). Takiej przyspieszonej stratyfikacji nie powinno się rozpoczynać wcześniej niż w końcu września lub w początkach października. Nasiona należy więc przechowywać od ich pozyskania aż do początku stratyfikacji. Przez okresy od kilku tygodni do kilku miesięcy można oczyszczone pestki czereśni przechowywać po powierzchownym tylko podsuszeniu, krótkotrwale można je również przechowywać w temperaturze 20-25°C w wilgotnym podłożu (np. w piasku z torfem).

Nasiona czereśni należą do kategorii „orthodox”. Ich wilgotność można więc obniżyć do stosunkowo niskiego poziomu (9 -10%), w takim stanie nadają się już do przechowywania. Po oczyszczeniu wodą lub w wodzie i obcieknięciu, mokre pestki rozrzuca się cienką warstwą na drewnianej podłodze i co jakiś czas zgarnia, miesza dokładnie i rozgarnia od nowa w tym celu, by podsychanie przebiegało jak najbardziej równomiernie. Po kilkugodzinnym podeschnięciu suszy się je w temperaturze około 20°C bądź na podłodze, bądź na szufladach z dnem z siatki metalowej w pomieszczeniu wentylowanym. Do obniżenia wilgotności pestek do poziomu 9-10% wystarcza w takich warunkach 10 dni.

Podsuszanie pestek można przyspieszyć umieszczając je w prądzie powietrza o temperaturze nie przekraczającej 20°C. Dla wyrównania przebiegu podsuszania, należy i tu przegarniać pestki w regularnych odstępach czasu; w takich warunkach na podsuszenie wystarcza jedna doba. W suszarniach, szczególnie w suszarniach wyposażonych w urządzenia do odwadniania powietrza suszącego, proces podsuszania pestek może przebiegać bardzo szybko. Trzeba pamiętać, że wilgotność całych pestek odbiega od wilgotności zawartych w nich nasion; tę należy określać oddzielnie. Tak więc przy 9,3-11,0% wilgotności całych pestek wilgotność wyjętych z nich nasion spada do 5,7-8,1%. Podsuszenie nasion do tak niskiego poziomu nie obniża ich żywotności. Podsuszone pestki można poddać segregacji w czyszczalni sitowo-pneumatycznej, co umożliwia oddzielenie i usunięcie pestek zbyt wielkich, pochodzących niewątpliwie ze zdziczałych form czereśni uprawnych lub wprost od odmian uprawnych. Wysoki poziom czystości pestek można osiągnąć względnie łatwo; w Polsce za poziom średni uznajemy 95-98%.

W warunkach naturalnych żywotność nasion utrzymuje się w wilgotnej glebie przez 2-3 lata i to nawet wtedy, gdy są tam poddane znacznym zmianom temperatury w okresach pomiędzy kolejnymi porami roku, jak i zmianami typu dzień-noc. Nasiona nie tracą też żywotności i wtedy, gdy gleba jest pokryta liśćmi, ściółką lub śniegiem. Istnieje więc naturalny sposób zachowywania żywotności przez nasiona w warunkach wilgotnych, przerywanych zimą w rejonach chłodniejszych przez okresy, w których gleba zamarza.

Uwarunkowania te były przedmiotem badań w Kórniku. Okazało się, że szybki wzrost temperatury wiosną oddziałuje jako induktor spoczynku, rozdzielający równocześnie populacje zagrzebanych w ziemi nasion na podpopulacje, osiągające gotowość do kiełkowania na wiosnę w różnych latach. Warunki naturalnego przelegiwania w wilgotnym podłożu symulowano w układach kontrolowanych, nasiona zachowywały wysoką żywotność przez 2 lata trwania doświadczenia. Ten sposób przechowywania wiąże się jednak z koniecznością periodycznych zmian temperatury i podtrzymywania wilgotności podłoża, gdyż chodzi o odtworzenie warunków panujących w glebie. Z tego też powodu możliwości jego praktycznego zastosowania są znikome. Sprawia to, że w praktyce preferowane jest znacznie prostsze przechowanie pestek w stanie podsuszonym. Po przechowaniu powinno nastąpić przysposabianie przedsiewne, mające na celu likwidację spoczynku nasion. Niewłaściwe przeprowadzenie tego zabiegu może przyczynić się do utraty korzyści, osiągniętych przez wieloletnie przechowywanie.

Pestki podsuszone do wilgotności 9 -10% należy przechowywać w pojemnikach szczelnie zamkniętych. Przechowywanie trwające nie dłużej niż 3 lata może przebiegać w dowolnej temperaturze w zakresie od —1 do — 3°C. Nasiona (pestki) przechowywane w Kórniku przez trzy zimy w temperaturze — 1°C kiełkowały i wschodziły w szkółce tak samo, jak po przechowywaniu w — 3 lub — 18°C. Podobne wyniki uzyskano po przechowywaniu pestek przez 55 miesięcy w temperaturze 1°C, również w pojemnikach szczelnie zamkniętych, przy wilgotności 10,5-11,5%. Jak dotąd, do długoterminowego przechowywania pestek czereśni zalecana jest temperatura — 10°C. Po zakończeniu przechowywania, zwłaszcza gdy przebiegało ono w temperaturze poniżej 0°C, należy zadbać, by rozmrażanie nasion przebiegało stopniowo.

Nasiona czereśni ptasiej i jej odmian uprawnych znajdują się w stanie głębokiego spoczynku. Spoczynek nasion, znajdujących się wewnątrz pestek, ustępuje podczas stratyfikacji w wilgotnym podłożu (mieszanina piasku i miału torfowego). W Nancy udowodniono jednak niedawno, że przysposabianie nasion czereśni (w pestkach) do kiełkowania może przebiegać pomyślnie również bez podłoża, po doprowadzeniu wilgotności pestek do odpowiedniego poziomu. Umieszczenie zarodków wydobytych z napęczniałych nasion na wilgotnej bibule, w temperaturze 20°C i przy stałym oświetleniu sprawia, że wpierw zaczynają się wydłużać i rosnąć ich korzenie, a nieco później również hipokotyle i epikotyle, na których rozchylają się pierwsze, zazieleniające się liście. Po przesadzeniu tych roślin w piasek zwilżany roztworem związków mineralnych, przy wystarczającym oświetleniu, wydłużanie pędu ustaje, a na nim formuje się stopniowo rozeta coraz to liczniejszych liści. Takie rośliny (zwane fizjologicznymi karłami), umieszczone w ciemności i chłodzie (3°C) na 8 tygodni podejmują normalny wzrost po przeniesieniu do pomieszczenia o temperaturze 20°C i odpowiednim, najlepiej naturalnym oświetleniu. Tak więc, podobnie jak w przypadku innych gatunków z rodziny Rosaceae, brak oddziaływania chłodu uniemożliwia prawidłowy wzrost, wydłużanie się pędów i normalny rozwój liści, co jest przejawem rzeczywistego spoczynku. Zarodki izolowane z nasion nie stratyfikowanych w chłodzie lub poddanych na jego oddziaływanie przez zbyt krótki czas, cechuje nienormalny wzrost, któremu towarzyszy powstawanie liści wadliwie wykształconych tym wyraźniejsze, im krócej chłód oddziaływał na te nasiona. Tak więc jedynie nasiona w pełni przysposobione do kiełkowania są w stanie wytworzyć siewki rosnące prawidłowo w podwyższonej temperaturze i na świetle.

Do niedawna sądzono, że do przezwyciężenia spoczynku nasion (w pestkach) czereśni ptasiej wystarcza stratyfikacja chłodna. W 1962 r. udowodniono w Kórniku, że poprzedzenie stratyfikacji chłodnej 2-tygodniową stratyfikacją ciepłą w temperaturze 20°C (najkrótszy okres w pełni skuteczny) podwyższa znacznie zdolność kiełkowania tak traktowanych nasion. W ten sposób odkryto dla czereśni sposób stratyfikacji ciepło-chłodnej, polegający na kolejnym następstwie krótkotrwałej fazy ciepłej i znacznie dłuższej fazy chłodnej.

W kilka lat później dowiedziono, również w Kórniku, że zdolność kiełkowania nasion czereśni ptasiej można jeszcze bardziej podwyższyć oddziałując w fazie ciepłej temperaturą 25°C zamiast 20°C i dokładając jeszcze 2-tygodniową fazę chłodną w temperaturze 3°C, a po niej ponowną fazę ciepłą w 25°C. W ten sposób powstała całkowicie nowa metoda stratyfikacji pestek czereśni ptasiej. Jej istotę stanowią dwie fazy ciepłe, poprzedzające zasadniczą fazę chłodną.

Składa się więc na nią następująca sekwencja temperatur:

2 tygodnie w 25°C / 2 tygodnie w 3°C / 2 tygodnie w 25°C / 12-16 tygodni w 3°C (aż do pojawienia się pierwszych kiełków)

W Kórniku wykazano również, że 2-tygodniowe okresy przebywania napęczniałych nasion w temperaturze 20 lub 25°C są bodźcem, wywołującym stan spoczynku indukowanego. Wykazano to eksperymentalnie na nasionach w nie naruszonych pestkach, badając wpływ przerywania stratyfikacji chłodnej dwoma lub czterema tygodniami stratyfikacji w temperaturze podwyższonej do 20 lub 25°C. We wszystkich wariantach doświadczenia bodźce cieplne indukując spoczynek, eliminowały wpływ stratyfikacji chłodnej, która je poprzedzała. Wyrażało się to potrzebą przejścia od nowa przez pełny okres stratyfikacji chłodnej, by kiełkowanie mogło być podjęte. Nieoczekiwanym dodatkowym efektem oddziaływania podwyższoną temperaturą (jeśli uczyniono to względnie wcześnie, a nawet przed fazą chłodną w ogóle) był wzrost zdolności kiełkowania nasion. Z tego więc punktu widzenia stratyfikacja ciepło-chłodna nie jest niczym innym, niż stratyfikacją chłodną, poprzedzoną indukcją nowego (wtórnego) spoczynku. Dwie, a nawet dalsze jeszcze fazy ciepłe, podwyższają jeszcze bardziej zdolność kiełkowania, uzyskaną dzięki jednej indukcji. To założenie sprawdzono potem z pozytywnym wynikiem zarówno w Polsce, jak i we Francji, na przykładzie wielu partii nasion czereśni ptasiej, zebranych w różnych latach z pojedynczych drzew.

Innym ważnym zagadnieniem jest czas trwania wstępnej fazy chłodnej, oddziałującej na nasiona przed pierwszym bodźcem indukcyjnym. Wyniki badań kórnickich, w których faza chłodna poprzedzała pierwszą fazę ciepłą, podobnie jak wyniki badań z Nancy, w których wstępna faza chłodna następowała po pierwszej fazie ciepłej wykazały, że optymalnym czasem jej trwania jest 6 tygodni. W ten sposób uzyskano optymalne układy cieplne stratyfikacji, znajdujące zastosowanie w większości partii nasion. Układy te cechuje podane niżej następstwo temperatur:

6 tygodni w 3°C / 2 tygodnie w 25°C / 2 tygodnie w 3°C / 2 tygodnie w 25°C / 12-16 tygodni w 3°C (aż do pojawienia się pierwszych kiełków)

Taką samą serię faz chłodnych i ciepłych mogą poprzedzać 2 tygodnie stratyfikacji w temperaturze 20°C:

2 tygodnie w 20°C / 6 tygodni w 3°C / 2 tygodnie w 20 lub 25°C / 2 tygodnie w 3°C / 2 tygodnie w 20 lub 25°C / 8-12 tygodni w 3°C (aż do pojawienia się pierwszych kiełków)

W Kórniku udowodniono też, że każdą fazę ciepłą można przedłużyć do 30 tygodni bez obniżenia żywotności nasion. Za pomocą długotrwałych faz ciepłych można symulować warunki cieplne panujące w glebie, w rejonach o klimacie stosunkowo łagodnym. W klimatach bardziej surowych okres ciepły w glebie może od wiosny do jesieni trwać krócej niż 20 tygodni. We wszystkich tych przypadkach kiełkowanie nie może się rozpocząć, jeżeli po okresie ciepłym nie nastąpi okres chłodny. Fazę ciepłą można zresztą przedłużyć do 80 tygodni, jeśli co 8 tygodni będziemy przerywać ją 2-tygodniowymi okresami chłodu. Zdolność kiełkowania ulega wprawdzie w takich warunkach pewnej redukcji, jednakże jest zachowywana długo, a taki stan spoczynku wymuszonego może w warunkach wilgotnych utrzymywać się dłużej niż 2 lata. Tak więc wywoływanie i podtrzymywanie stanu spoczynku w napęczniałych nasionach spoczywających w pestkach jest oryginalnym sposobem zachowania żywotności, całkowicie odbiegającym od klasycznego przechowywania nasion podsuszonych w obniżonej temperaturze.

Skorupa pestki nie jest dla kiełkowania istotną przeszkodą. Stawia ona wprawdzie temu procesowi pewien opór, który można wyrazić różnicą liczby dni upływających do początku kiełkowania nasion pozostawionych w pestce lub z niej wydobytych. Podczas stratyfikacji pestki zaczynają pękać w kilka tygodni po jej rozpoczęciu. Gdy pierwsze nasiona kiełkują, większość pestek jest już pęknięta. Pękanie to jest następstwem osłabienia oporu szwu pestki pod wpływem oddziaływania mikroorganizmów oraz czynników fizycznych - sprawia to wzrost nacisku, wywieranego na skorupę pestki od wewnątrz przez powiększające się, pęczniejące liścienie. Bielmo jest stosunkowo łatwo przepuszczalne dla wody i też pęcznieje w trakcie ustępowania spoczynku, powiększając nacisk liścieni na skorupę pestki. Wąski kanał w płaszczyźnie szwu łączącego obie połówki pestki umożliwia kontakt nasienia z otoczeniem i ułatwia wnikanie wody do wnętrza pestki. Najbardziej efektywne układy przysposabiania nasion czereśni ptasiej do kiełkowania cechuje znaczna długotrwałość - tak w układzie sprawdzonym w Kórniku, jak i w układzie z Nancy trzeba 24 - 28 tygodni na przejście całej procedury, aż do momentu rozpoczynającego się kiełkowania. Można jednak korzystać z układów cieplnych trwających krócej, np. z układu:

2 tygodnie w 25°C / 2 tygodnie w 3°C / 2 tygodnie w 25°C / 12-16 tygodni w 3°C (aż do pojawienia się pierwszych kiełków)

Układy takie nie zawsze są maksymalnie skuteczne w odniesieniu do wszystkich partii nasion czereśni ptasiej, mogą jednak mimo to znajdować zastosowanie w przysposabianiu pestek, gdy do stratyfikacji przystępuje się stosunkowo późno. Sposoby przedsiewnego przysposabiania nasion, polegające na opisanym wyżej przemiennym stosowaniu faz ciepłych i chłodnych, nadają się do stratyfikacji pestek w podłożu stratyfikacyjnym lub bez niego.

Pestki pobierają wodę z wilgotnego podłoża (torf, piasek, mieszanina obydwu), w efekcie wzrasta poziom uwodnienia zawartych w nich nasion, co jest równoznaczne z ich pęcznieniem. Równocześnie poddaje się je przysposabianiu, polegającemu na przemiennym podwyższaniu i obniżaniu temperatury, w myśl któregoś z opisanych wyżej dwu układów optymalnych (z Kórnika i z Nancy). W końcowej fazie pestki stratyfikuje się już tylko w chłodzie, aż do pojawienia się pierwszych kiełków, tj. gdy kiełkuje około 5% nasion. Następuje to nie wcześniej jak po 12-16 tygodniach w temperaturze 3°C w metodzie kórnickiej lub w tej samej temperaturze, ale już po 8-12 tygodniach w metodzie z Nancy. Zdarza się niekiedy, że nasiona kiełkują przedwcześnie, gdy nie można z różnych względów przystąpić do siewu w szkółce lub w namiocie foliowym. Można jednak powstrzymać dalsze kiełkowanie, nawet na okres do 8 tygodni, umieszczając pojemniki stratyfikacyjne w temperaturze — 3°C. Nie wpływa to prawie wcale lub w ogóle na zdolność kiełkowania tak traktowanych nasion. Podłoże z zawartymi w nim nasionami trzeba rozmrażać stopniowo, najlepiej w chłodzie.

W Nancy wykazano, że optymalny układ cieplny przedsiewnego przysposabiania może znaleźć zastosowanie do stratyfikacji pestek czereśni zarówno w podłożu, jak i bez niego. Przysposabianie bez podłoża wymaga stałej kontroli poziomu uwodnienia pestek. Chodzi bowiem o utrzymanie wilgotności na takim poziomie, który umożliwia ustąpienie spoczynku, lecz równocześnie nie dopuszcza do skiełkowania nasion. W przypadku czereśni najlepsze rezultaty uzyskano przy wilgotności 28 - 30% (wilgotność całych pestek, odniesiona do ich świeżej masy), która jest bliska tej, przy której kiełkowanie jest już możliwe. Pestki nawilża się stopniowo w temperaturze 3°C, rozpylając nad nimi wodę (2 razy dziennie przez 8 dni), po czym za każdym razem miesza się je dokładnie. Po dowilżeniu do zamierzonego poziomu zaprawia się je fungicydem miedziowym (s.a. oksychinolinian miedzi, 0,5 g/1 kg pestek) i poddaje przysposobieniu w kilkufazowym układzie cieplnym. Przysposabianie bez podłoża (przynajmniej jego ostatnia faza chłodna w temperaturze 3°C) trwa dłużej niż stratyfikacja w podłożu. Kończy się je w momencie, gdy w stratyfikacji próbnej w podłożu, przeprowadzanej w dokładnie takim samym układzie cieplnym, kiełkuje 40 - 50% nasion żywotnych. Odpowiada to czasowi trwania o mniej więcej 3-4 tygodnie dłuższemu niż czas trwania stratyfikacji próbnej. Możliwe staje się więc ustąpienie spoczynku nasion o spoczynku najgłębszym, bez ryzyka skiełkowania nasion o spoczynku mniej głębokim. W efekcie uzyskuje się kiełkowanie i wschody energiczne, przebiegające w krótkim czasie. Uniemożliwiając przedwczesne kiełkowanie, przysposabianie bez podłoża stwarza warunki do przeprowadzenia siewu siewnikiem. Ponadto, pod koniec przysposabiania, nasiona jeszcze nie poddane nieodwracalnemu już przymusowi kiełkowania można podsuszyć i przechowywać jako nasiona pozbawione spoczynku. W Nancy nasiona czereśni (w pestkach) pozbawiono spoczynku przez przysposobienie bez podłoża, po czym pestki podsuszono do wilgotności około 11% i przechowywano przez rok.

W myśl przepisów ISTA (1985) wielkość próbki średniej pestek czereśni ptasiej wynosi 900 g, próbki ścisłej 450 g. Według norm polskich odpowiadające im ilości są mniejsze i wynoszą 200 i 100 g. Według norm obowiązujących w Polsce, po doczyszczeniu nasion do poziomu co najmniej średniego (czystość nie niższa od 95%) można nasiona każdej partii zaliczyć do jednej z trzech klas jakości. W przypadku nasion czereśni ptasiej zależy to od ich żywotności.

Ocena wilgotności dotyczy całych pestek. Z próbki ścisłej odlicza się cztery powtórzenia po 50 lub 100 pestek czystych. W pracach eksperymentalnych użycie do oceny wilgotności trzech powtórzeń po 30 pestek zapewnia wyniki wystarczająco dokładne. Pestki waży się przed i po suszeniu w suszarce w temperaturze 105°C przez 24 godziny. Można też określać oddzielnie wilgotność samych nasion i skorup pestek; wilgotność całych pestek wylicza się wtedy z danych uzyskanych dla jednych i drugich oddzielnie. Nasiona i skorupki pestek poszczególnych powtórzeń należy ważyć natychmiast po rozłupaniu, by uniknąć zmian masy, wynikających z podsychania próbek.

Żywotność nasion określa się przez próbę krojenia i przez barwienie zarodków z nasion czystych metodą indygokarminową lub tetrazolową. Można się też posłużyć metodą rentgenograficzną.

Przystępując po zbiorze do przechowywania nasion lub do ich przedsiewnego przysposabiania należy się jak najwcześniej upewnić o ich jakości - czy pestki są puste, czy pełne, czy nie zawierają nasion nie wykształconych i czy nasiona nie są zaatakowane przez owady. Już przed zbiorem warto poddać ocenie cztery powtórzenia po 50 lub 100 nasion. Po rozłupaniu pestek, wydobyte z nich nasiona przekrawa się; powierzchnia przekroju powinna być biała i lśniąca. Nasiona puste, opanowane przez owady, uszkodzone lub zepsute zlicza się oddzielnie. Wynikiem próby jest średni procent nasion zdrowych obliczony z wszystkich powtórzeń. Próba krojenia jest wiarygodna w przypadku nasion świeżo zebranych lub dopiero co podsuszonych. Nasiona stare mogą niekiedy zachować na przekroju swą jasną barwę, nawet po utracie żywotności.

Dojrzałe nasiona czereśni ptasiej nie kiełkują, jeżeli nie zostały poddane przedsiewnemu przysposabianiu przez co najmniej 16, a nawet i więcej tygodni. Jeżeli jednak wymagana jest szybka informacja o jakości jakiejś partii nasion, można posłużyć się jedną z dwu metod barwienia zarodków: tetrazolową lub indygokarminową. Warto pamiętać, że wyniki obydwu prób informują jedynie o procentowym udziale w danej partii nasion żywotnych. Nie musi to odpowiadać zdolności kiełkowania nasion, która zależy od sposobu przedsiewnego traktowania całych pestek i od warunków, w których ma przebiegać samo kiełkowanie. Nasiona uszkodzone, niewykształcone czy opanowane przez owady wydziela się po rozłupaniu pestek i liczy oddzielnie. Umożliwia to uwzględnienie procentowego udziału takich nasion w ostatecznym wyniku próby żywotności ocenianej partii nasion.

Cztery powtórzenia po 50 lub 100 pestek z frakcji nasion czystych rozłupuje się i wyjmuje z nich nasiona . Nasiona te ścina się na zaokrąglonym końcu (usuwając końce liścieni) i moczy w wodzie przez 18 godzin w temperaturze pokojowej (zasady oceny nasion opracowane przez ISTA (1985) zalecają zmianę wody co godzinę przez pierwsze 5 godzin moczenia). Następnie zdejmuje się (np. za pomocą paznokci) łupinę nasienną z przylegającym do niej bielmem, a zarodki zanurzone w roztworze chlorku lub bromku tetrazolu o stężeniu 0,5-1,0% przetrzymuje się w temperaturze 30°C przez 4-8 godzin w ciemności. Oceniając zarodki należy liścienie całkowicie rozchylić. Do żywotnych zalicza się zarodki zabarwione na czerwono, przy czym dopuszczalne jest nieprzebarwienie się wierzchołka korzenia zarodkowego lub 1/3 długości liścieni od strony ich wierzchołków. Wynik próby barwienia wyrażany jest przez średni procent nasion żywotnych.

Nasiona pozyskuje się z pestek, jak w próbie tetrazolowej. Moczy się je potem w wodzie przez 25 godzin w temperaturze 20°C i wydobywa z nich całe, nie nacięte zarodki, które umieszcza się na 2 godziny w roztworze indygokarminu o stężeniu l: 2000 w ciemności i w temperaturze 20°C. Do kategorii żywotnych zalicza się nasiona z zarodkami białymi, nie zabarwionymi, z co najwyżej kilku plamkami na końcach liścieni. Jakość zarodka nie ulega obniżeniu, gdy wierzchołek korzenia zarodkowego jest zabarwiony. Wynikiem próby barwienia jest średni procent nasion żywotnych w ocenianej partii nasion.

Jest to metoda zastępcza, bardzo szybka, jej zaletą jest pozostawienie nasion w stanie nieuszkodzonym i żywotnym. Umożliwia wydzielenie nasion pełnych, pustych i opanowanych przez owady, nie jest jednak możliwe odróżnienie nasion żywotnych od martwych.

Do prób kiełkowania nadają się jedynie nasiona już przysposobione. Z nasion czystych wydziela się cztery powtórzenia po 50 lub 100 pestek, które poddaje się stratyfikacji w podłożu piaskowo-torfowym. Układ cieplny stratyfikacji obejmuje dwie lub trzy fazy ciepłe w temperaturze 20 lub 25°C, przedzielone fazami chłodnymi w 3°C. Próby kiełkowania przeprowadza się w temperaturze 3°C w słoikach szklanych, w których pestki są zmieszane z wilgotnym podłożem stratyfikacyjnym, lub w pudełkach plastikowych, w których pestki są wciśnięte do połowy w wilgotne podłoże. Do skiełkowanych zalicza się nasiona z kiełkami długości co najmniej 3 mm. Gdy próba przebiega w temperaturze 3°C podłoże i pestki sprawdza się co 2 tygodnie przez pierwsze 10 tygodni, potem co tydzień. Po pojawieniu się pierwszych kiełków i przeniesieniu do temperatury cyklicznie zmiennej 5~15 lub 3~20°C, kiełkowanie ulega przyspieszeniu, a próba kończy się wcześniej. I tu kontrole i liczenia przeprowadza się co tydzień. Nie należy zapominać o nasionach, które skiełkowały wcześniej, trzeba je wliczyć w wynik ostateczny. Prób kiełkowania nie należy przeprowadzać w temperaturze stałej 20 lub 25°C, gdyż jak to już omawiano wcześniej, pod wpływem podwyższonej temperatury dochodzi do indukcji spoczynku w nasionach niedostatecznie długo traktowanych chłodem. Wpływa to na obniżenie poziomu zdolności kiełkowania nasion.

Do prób wschodzenia używa się nasion w pestkach i do kiełkowania już przysposobionych, tzn. wtedy, gdy pierwsze nasiona zaczynają kiełkować. Pestki wysiewa się do skrzynek plastikowych, w otwory głębokości 1 cm, wyciśnięte przez szablon w podłożu piaskowo-torfowym, po czym wciska się je na tę głębokość i zasypuje piaskiem. Po zwilżeniu podłoża nakłada się na pudełka wieka i umieszcza w temperaturze cyklicznie zmiennej 3~20°C (16 + 8 godz./dobę) na 10 tygodni. Kontrole połączone z ewentualnym dowilżaniem podłoża siewnego przeprowadza się co tydzień. Do wzeszłych zalicza się siewki z zazielenionym hipokotylem i zielonymi liścieniami, uwolnionymi już od okrywy nasiennej.