Zgorzel siewek buka

Sprawcy: Różne grzyby

Jest to choroba kiełków i młodych roślin nasiennych w okresie od wykiełkowania nasion do kilku tygodni (najczęściej 2—3) po wschodach. W przypadku buka (reprezentującego tu gatunki liściaste) trzeba zwrócić uwagę na pewne różnice (w stosunku do gatunków iglastych) zachodzące zarówno w symptomologii jak i w etiologii choroby, a w konsekwencji także w ochronie przed nią.

Objawy

Przy wczesnym porażeniu kiełków rośliny buka i innych liściastych w ogóle nie wschodzą, gdyż przedtem zamierają (zgorzel przedwschodowa). Inne, gdy wzejdą, mogą zostać porażone przez grzyby zgorzelowe w różnych miejscach, najczęściej u nasady łodygi (na szyjce korzeniowej), a potem także na liścieniach i pierwszych liściach. Powstają tam brunatne plamy o niewyraźnych brzegach, które szybko się rozszerzają. Na koniec siewki przewracają się i wygniwają lub wykruszają się całkowicie. Przy wilgotnej i ciepłej pogodzie na plamach można zauważyć delikatny biały nalot grzybni (tzw. oznaki etiologiczne).

Sprawcy

Przyczyną choroby bywają najczęściej grzyby z rodzaju Fusarium (przede wszystkim Fusarium oxysporum Schlecht., Deuteromycotina, Moniliales), z kolei Rhizoctonia solani Kühn (Deuteromycotina, Mycelia sterilia) i jeszcze inne, ale także stosunkowo wiele grzybów należących do rzędu Peronosporales (Mastigomycotina): Phytophthora cactorum (L. et C.) Schroet i niektóre gatunki z rodzaju Pythium, które znacznie rzadziej atakują siewki drzew iglastych.

Pierwotne ogniska porażenia kiełków lub siewek przez ten grzyb wiążą się z reguły z obecnością w glebie zarodników przetrwalnikowych sprawcy zwanych oosporami. W stosunkowo wysokiej temperaturze, wilgotności i obecności gospodarza kiełkują one w zarodnie pływkowe, w których powstają pływki wydostające się z kolei na zewnątrz. Pływki wnikają za pomocą strzępki kiełkowej do korzenia lub innej części siewki (zwykle w miejscu styku dwóch komórek) i rozszerzają się w niej. W tym stadium grzyb przenika tkanki gospodarza międzykomórkowo i zapuszcza do ich komórek ssawki, za pomocą których pobiera z nich pokarm i tym samym je zabija. Wkrótce po zasiedleniu gospodarza przez patogena można w warunkach dużej wilgotności względnej powietrza zauważyć, że na powierzchni np. liścieni zakażonych siewek ukazuje się delikatny biały nalot, który pod mikroskopem przedstawia się jako skupienie nierozgałęzionych lub słabo rozgałęzionych trzonków zarodnionośnych, wyłaniających się ze szparek oddechowych lub innych miejsc liścieni albo liści. Na szczycie trzonków powstają bezbarwne, cytrynowate zarodniki konidialne (konidia) o wymiarach 50-—60 μm, zwane też zarodniami pływkowymi. Zarodnia po dojrzeniu odpada, trzonek zarodnionośny przedłuża się i wytwarza na szczycie nową zarodnię. Dojrzała zarodnia wytwarza w warunkach bardzo dużej wilgotności 10—50 pływek, z których każda może zakazić siewkę. Natomiast w warunkach bardziej suchych zarodnia pływkowa przyjmuje charakter konidium, tzn. wytwarza jako całość tylko jedną strzępkę kiełkową i może wskutek tego zakazić jedną siewkę i to tylko w jednym miejscu.

Cykl rozwojowy tzw. mały (zarodnia pływkowa — pływki — zakażenie siewki — zarodnia pływkowa) powtarza się w ciągu wiosny i wczesnego lata, w warunkach deszczowych, wielokrotnie i dlatego bywa groźny. W późniejszym stadium choroby grzyb wytwarza w zamierających lub już obumarłych partiach siewek oospory, które dostają się z resztkami gospodarza do gleby. Oospory są kuliste, brunatnawe, gładkościenne, o średnicy 24—30 μm. Po przezimowaniu stanowią one źródło wiosennego zakażenia siewek. Kiełkują w zarodnie pływkowe, te z kolei wytwarzają pływki, które albo atakują roślinę bezpośrednio w glebie, albo też razem z odpryskami spadających na ziemię kropel deszczu dostają się na nadziemne części siewek i zakażają je. W nie sprzyjających warunkach (np. podczas suszy, przy braku rośliny gospodarza itp.) oospory nie kiełkują, lecz zachowują zdolność kiełkowania aż do 4 lat. Powstaje wtedy problem „zakażonej” albo „skażonej” (kontaminowanej) gleby.

Warunki sprzyjające

Jednym z warunków sprzyjających wystąpieniu zgorzeli w ogóle jest przejściowa, związana z określoną fazą rozwoju, predyspozycja chorobowa gospodarza. Polega ona na krótkotrwałym kryzysie energetycznym wynikającym z przestawienia się młodej rośliny z niesamodzielnego (pokarm z nasiona) na samodzielny (oparty na procesie fotosyntezy) sposób odżywiania się. Z kolei chorobie sprzyjają: wysoka wilgotność gleby przy równoczesnym obniżeniu temperatury, duża zawartość azotu w glebie i występowanie w niej znacznych ilości toksyn wydzielanych przez patogeny lub pochodzących z rozkładu martwej substancji organicznej, a w końcu także długoletnie obsiewanie tych samych powierzchni nasionami tych samych gatunków drzew, co prowadzi do tworzenia się w glebie dużych źródeł zarazków.

Ochrona

Ochrona przed zgorzelą siewek buka i innych drzew liściastych wymaga zabiegów (i jest możliwa) na drodze profilaktyki i terapii (leczenia). Profilaktyka dyspozycyjna, realizowana przez działania mające na celu zapobieganie upodatnieniu roślin na zakażenie przez zarazki, przykłada dużą wagę m.in. do wyboru miejsca pod szkółkę leśną. Zaleca ona unikanie gleb ciężkich, wilgotnych źle zdrenowanych, ale także zbytnio piaszczystych, na których łatwo o niedostatki pokarmowe i wilgotnościowe. Odczyn gleby w szkółce powinien wynosić 5,5—6,0 pH. Dla ochrony powierzchni siewnych przed zbytnią utratą wody należy je przykrywać chrustem lub kratami, a odsłaniać, w razie zbytniego nawilgocenia gleby. Siewów należy dokonywać zgodnie z zasadami hylotechniki (we właściwym czasie, odpowiednio głęboko itd.), unikając przenawożenia azotowego i stosując rodzimy materiał siewny.

Wielkie znaczenie dla ochrony siewek przed zgorzelą mają również zabiegi tzw. profilaktyki infekcyjnej (chroniącej przed patogenem już obecnym na powierzchni gospodarza lub zagrażającym swym rychłym najściem) i terapii, które często muszą się odwoływać do technik ochrony biologicznej (jeszcze słabo rozwiniętych) i ochrony chemicznej. Tutaj warto tylko nadmienić, że zalecane na 1992/93 przez IBL środki do odkażania gleby przed siewem to Sadoplon 75 (20 kg/ha) i Previcur N (0,3—0,4 l preparatu w 10—20 l wody). Pierwszy ma mieć zastosowanie przede wszystkim do gleb zasiedlonych przez grzyby z rodzaju Fusarium, a drugi do gleb, w których zagrażają siewkom głównie grzyby z rodzajów Phytophthora i Pythium.

Do podlewania (lub ewentualnie opryskiwania) siewek buka, na których wystąpiły pierwsze objawy porażenia w postaci brunatnych plam, zaleca się Ridomil MZ 58 WP (0,3%) w dawce 3 kg/ha (najwyżej 3 zabiegi w sezonie) oraz Previcur N: zapobiegawczo 0,15% w 2—4 l cieczy na 1 m², interwencyjnie 0,3% w takiej samej dawce. Przy przygotowaniu cieczy roboczej należy pamiętać o dodatku zwilżacza w postaci handlowej (Citowett 0,025% lub Sandovit 0,5%) albo w postaci detergentu (np. płynu do mycia naczyń 0,2—0,5%), w celu zwiększenia przyczepności preparatu do powierzchni rośliny, a przez to przedłużenia czasu jego działania i polepszenia skuteczności.


Źródło: Karol Mańka i Małgorzata Mańka „Choroby drzew i krzewów leśnych” Warszawa 1993

z/zgorzel-siewek-buka.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:42 (edycja zewnętrzna)