Szkółkowaniem nazywa się czynność przesadzania siewek (przeważnie jednoletnich, rzadziej dwu- lub trzyletnich) w celu stworzenia im korzystniejszych warunków wzrostu i rozwoju w luźniejszej więźbie (czyli w luźniejszym rozmieszczeniu) niż ta, w której rosły dotychczas. Więźba zależy od sposobu uprawy, długości okresu produkcji, właściwości biologicznych danego gatunku i wieku szkółkowanych siewek. Powinna ona również zapewniać warunki sprzyjające mechanizacji prac pielęgnacyjnych i ochronnych.

Szkółkowanie przyczynia się do wytworzenia u sadzonek szkółkowanych, czyli przesadek, skupionego, bogatego w liczne drobne korzenie, niezbyt głębokiego systemu korzeniowego.

Najczęściej szkółkuje się siewki sosny zwyczajnej, czarnej i wejmutki, modrzewia, jedlicy i jodły olbrzymiej oraz większości gatunków liściastych o symbolu produkcyjnym 1/0 (jednoroczna sadzonka z nasienia, nieszkółkowana).

Siewki świerka przesadza się jako materiał 1,5/0 lub częściej 2/0, tak jak siewki jodły pospolitej, limby, kosówki i cisa, a niekiedy także modrzewia, sosny zwyczajnej, jedlicy, grabu i lipy. Po zaszkółkowaniu sadzonki te rosną w szkółce 1-2 lat, uzyskując symbol produkcyjny 1/1, 1/2, 1,5/1,5, 2/1, 2/2, 3/1, 3/2 (3/2 - pięcioletnia sadzonka z nasienia, szkółkowana po trzecim roku). W tym czasie mogą podlegać także zabiegowi podcinania korzeni na głębokości około 15 cm. W naszych warunkach tylko wyjątkowo bierze się do szkółkowania 3/0-letnie siewki jodły pospolitej, aby otrzymać przesadki 3/1 lub 3/2.

Szkółkowanie wykonuje się na wiosnę, latem albo jesienią. Najczęściej stosowane jest szkółkowanie wiosenne. Pora ta nadaje się dla wszystkich gatunków. Najwcześniej należy szkółkować modrzewia, a w następnej kolejności brzozę, olszę, dęby, buka i inne liściaste oraz w dalszej kolejności sosnę, świerk i jodłę pospolitą. Jodłę olbrzymią i jedlicę najlepiej przesadzać, gdy pączki siewek zaczynają nabrzmiewać; wyjmuje się je w dniu szkółkowania.

Szkółkowanie letnie, od połowy lipca do końca sierpnia, stosuje się głównie dla siewek 1,5/0 świerka, a można także dla jodły pospolitej i jedlicy, gdyż ich korzenie rosną w tym czasie intensywnie. Warunkiem udatności jest utrzymanie w glebie odpowiedniej wilgotności. Szkółkowanie jesienne, przede wszystkim siewek modrzewia oraz drzew liściastych, rzadziej sosny, przeprowadza się zwykle w końcu września. Przy zbyt późnym szkółkowaniu przesadki nie zdążą się przed zimą dostatecznie ukorzenić i giną.

Glebę przed szkółkowaniem przygotowuje się podobnie jak pod siew. Materiał do szkółkowania powinien być bez wad. Ze zbyt słabych siewek nie otrzyma się również dobrych przesadek. Nadmiernie długie korzenie można przed szkółkowaniem nieco skrócić, u iglastych i liściastych nie wytwarzających silnego korzenia palowego, do około 15 cm, a u liściastych tworzących taki korzeń do ok. 20 cm. Formowanie koron i skracanie pędów przed szkółkowaniem stosuje się tylko wyjątkowo.

Szkółkuje się przeważnie w więźbie prostokątnej, dając 2-4-krotnie mniejsze odstępy między przesadkami niż między rzędami w szkółkach leśnych, w zależności od wymogów gatunku na grzędach co 25 i 33,3 cm, a na całych kwaterach co 50cm.

Orientacyjne dane szkółkowania dotyczące więźby

Szkółkowanie jest najczęściej całkowicie lub częściowo zmechanizowane. Przy częściowo zmechanizowanym szkółkowaniu, szpary, w których umieszcza się korzenie siewek, są wyciskane za pomocą dysków odpowiednio zestawionych i umieszczonych za ciągnikiem. W szpary wkłada się korzenie siewek podtrzymywanych łatą i dociska lekko ręką glebę wokół nich. Całkowite zamknięcie szpary następuje pod naciskiem zestawu ustawionych ukośnie wałków. Pełne zmechanizowanie szkółkowania można uzyskać stosując specjalne sadzarki samobieżne lub doczepiane do ciągnika. Siewki do szkółkowania muszą być w odpowiednim czasie wyjęte. Po wyjęciu należy je przesortować i po odrzuceniu siewek uszkodzonych mechanicznie, krzaczastych, widlastych i o osłabionej żywotności niezwłocznie wysadzone lub umieszczone w przechowalni. Wskazane jest także rozsortowanie siewek według wielkości, co ułatwi wyhodowanie względnie równomiernie rozwiniętych sadzonek.

Zarówno podczas wyjmowania, sortowania, krótkookresowego przechowywania i przygotowania do szkółkowania oraz przy wykonywaniu tego zabiegu nie wolno dopuścić do przesuszenia korzeni. Glebę zbyt suchą należy zwilżyć, a nadmiernie wilgotnej pozwolić nieco przeschnąć. Korzenie siewek należy umieszczać w glebie tak, aby nie uległy zawinięciu i skręceniu, a szyjka korzeniowa po zaszkółkowaniu znalazła się równo z powierzchnią gleby. Korzystne jest także nieco ukośne umieszczanie siewek w szparze. Siewki takie nie ulegają deformacji, a lepiej się przyjmują. Na jednej powierzchni należy szkółkować siewki dobrane według wielkości.