Jednym z podstawowych i charakterystycznych składników gleby jest substancja organiczna. W jej skład wchodzą wszystkie obumarłe szczątki roślinne i zwierzęce oraz organiczne produkty ich rozkładu nagromadzone w różnej postaci, zarówno w glebie, jak i na jej powierzchni. Martwa substancja organiczna i produkty jej biochemicznych przemian decydują o korzystnym układzie całego kompleksu właściwości gleby, od których z kolei zależy jej żyzność i produkcyjność.

Głównymi źródłami substancji organicznej gleby są:

• żywe organizmy glebowe i żywe podziemne części roślin,
• świeżo obumarłe organizmy nie objęte rozkładem,
• tzw. nieswoiste substancje próchniczne obejmujące różne związki takie jak węglowodany, białka, tłuszczowce, węglowodory i ich pochodne,
• szczątki organiczne znajdujące się w różnych stadiach przetworzenia, wykazujące ślady pierwotnych struktur tkankowych i komórkowych,
• ekskrementy zwierząt glebowych (roztoczy, wazonkowców),
• humus (tzw. próchnica właściwa) czyli względnie trwałe, bezpostaciowe, ciemno zabarwione produkty przetworzenia w glebie wyjściowych substancji roślinnych i zwierzęcych oraz ich różne połączenia z mineralnymi komponentami masy glebowej.

Substancje organiczne w glebach stanowią układ dynamiczny, ulegający ciągłym przemianom. Charakter i nasilenie tych przemian zależą od szaty roślinnej, działalności mikroorganizmów i zwierząt glebowych, warunków hydrotermicznych oraz właściwości gleb. Przyjmuje się ogólnie, że około 3/4 do 4/5 substancji organicznych ulega procesom mineralizacji, natomiast 1/4 do 1/5 przekształca się w swoiste substancje próchniczne.