Stopień organizacji zbiorowisk roślinnych

Im większa jest różnorodność składników danego zespołu, w im większym stopniu dopełniają się one w wykorzystaniu przestrzeni życiowej, im bardziej skomplikowane są związki między nimi i ich wzajemne od siebie zależności, im bardziej wpływają na siedlisko i przekształcają je w swoisty sposób, tym wyższy stopień organizacji osiąga zespół. Pod tym względem w świecie roślinnym istnieje olbrzymia rozpiętość.

Jako przykład zbiorowiska o bardzo niskim stopniu organizacji może posłużyć zespół skorupiastych porostów w tzw. „geograficznych”, zalegających zwały tatrzańskich głazów granitowych lub kwarcytowych zalegających kotły tatrzańskie, zwane „maliniakami”. Zespół taki składa się z kilkunastu gatunków porostów, pokrywających głazy twardą, skorupiastą warstewką, nie uwypuklony prawie zupełnie ponad ich powierzchnię, a w głąb wnikający bardzo nieznacznie. Przestrzeń życiowa zespołu jest więc minimalna, bo rozwinięta tylko wszerz. Gatunki silniejsze, szybciej rosnące, zajmują większą, inne, słabiej rosnące, mniejszą powierzchnię głazów. Czynnikami wiążącymi je ze sobą są podobne wymagania i jednakowe warunki życiowe, zaś czynnikami regulującymi ich wzajemne stosunki są konkurencja i właściwości wzrostu. Są to po prostu „współbiesiadnicy” (komensale), zasiadający do „wspólnego stołu” i walczący ze sobą o miejsce i rozdział pokarmu.

Zupełnie inaczej przedstawia się zespół o wyższej organizacji, np. karpacki las bukowy. Przestrzeń życiowa tego zespołu jest bardzo duża, rozciągająca się nie tylko w kierunku poziomym, ale także pionowym, sięgająca w górę po korony najwyższych drzew oraz w głąb po najgłębiej sięgające korzenie. Roślinność w zespole układa się przestrzennie w kilka warstw, w każdej zaś z nich panują odmienne warunki życiowe. Dominująca rola przypada najwyższej warstwie, tj. koronom starych drzew, która korzysta z pełni światła, za to najbardziej narażona jest na działanie nie sprzyjających czynników atmosferycznych.

Warstwy niższe są od niej uzależnione i korzystają z jej ochrony. Wilgotność powietrza jest w nich większa, wahania temperatury mniejsze, a w ciągu lata występuje silniejsze zacienienie przez liście koron drzew. Dlatego też w lesie tym pora najbujniejszego rozkwitu roślinności zielnej przypada na wczesną wiosnę, gdy drzewa jeszcze się nie rozwinęły, a promienie słoneczne swobodnie docierają do dna lasu. Kwitnie wówczas bardzo wiele roślin znajdujących się w runie leśnym.

W okresie, gdy liście drzew rozwiną się w pełni, większość roślin wiosennych kończy już swój cykl rozwojowy, wysypuje nasiona, liście częściowo usychają i giną, a przy życiu do następnej wiosny pozostają jedynie podziemne ich kłącza czy cebule. Zakwitają wtedy inne gatunki, znacznie mniej liczne, znoszące ocienienie. Tak więc składniki tego zespołu dopełniają się w czasie w ten sposób, że gdy maksimum rozwoju przypada na jedne, to rozwój innych ledwo się zaczyna, albo odwrotnie — dobiega końca; dopełniają się również w przestrzeni, która dzięki układowi warstwowemu jest wykorzystana lepiej i pełniej.

Podobnie dzieje się w strefie korzeni, które u różnych gatunków docierają do różnych głębokości i tam się układają. Opadające liście drzew i obumierające rośliny zielne rokrocznie dostarczają nowej warstwy ściółki, której rozkład przywraca glebie składniki pobrane z niej przez roślinność. Olbrzymia ilość mikroorganizmów, a także drobnych zwierząt dopełnia bogactwa życia w ramach takiego zespołu.

Zespół ten, łącznie ze swoim siedliskiem i żyjącym w nim światem zwierząt, stanowi do pewnego stopnia zamkniętą całość, rządzącą się swoistymi prawami, które regulują jej życie, przyrost i naturalną odnowę. Skład gatunkowy, rola ekologiczna poszczególnych składników, ich uzupełnianie się w ramach przestrzeni życiowej, ich współzależność, przekształcanie środowiska, współdziałanie w utrzymaniu i odnowieniu całości — wszystko to pozwala uznać zespoły roślinne za pewnego rodzaju swoiste zbiorowiska, oczywiście zasadniczo różne od społeczeństw ludzkich, a także od swoistych społeczeństw, jakie tworzą niektóre towarzyskie owady.

W zbiorowiskach roślinnych, złożonych zwykle z różnych gatunków roślin, nie ma mowy o instynkcie, czyli o woli zbiorowej, o specjalizacji, która ograniczyłaby rozród pewnej grupy i o przejęciu tej roli przez inną grupę. Co prawda niekiedy zdarza się, że pewne składniki zbiorowiska nie odbywają w nim pełnego cyklu rozwojowego (nie kwitną i nie owocują), ale przyczyną tego są warunki zewnętrzne. Jeśli warunki te ulegają zmianie, zaczyna się pełny cykl rozwojowy.

s/stopien-organizacji-zbiorowisk-roslinnych.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)