Rdza jodły i goździkowatych (czarcia miotła jodły, rak jodły)

Sprawca: Melampsorella caryophyllacearum (DC) Schroet

Jest to najgroźniejsza choroba jodły, porażająca jej gałęzie i pnie we wszystkich klasach wieku. Znana jest z wytwarzania czarcich mioteł w koronie i powodowania raka drzewnego na pniu. Rozpowszechniona jest na całym obszarze podalpejskim, a w Polsce szczególnie na Podkarpaciu. Poza jodłą pospolitą bywają porażane także inne jodły, jak jodła kaukaska, grecka, hiszpańska, syberyjska, kalifornijska i inne, a jako drudzy gospodarze patogena — rośliny z rodziny Caryophyllaceae (gozdzikowate), np. Stellana spp., Cerastium spp. i inne. Choroba może mieć znaczne konsekwencje gospodarcze jedynie w zaniedbanych drzewostanach jodłowych (źle lub w ogóle nie pielęgnowanych). Jodły z rakowatymi pniami stanowią podrzędny surowiec, a ponadto ulegają łatwo wyłamaniu przez wichury oraz zakażeniu grzybami rozkładającymi drewno, szczególnie powodującymi białą zgniliznę drewna: Phellinus hartigii (Sacc. et Schnabl.) Imazeki i Pholiota adiposa (Fr.) Quél.

Objawy

Zakażone na wiosnę miejsca na młodych (tegorocznych) pędach jodły w jesieni nieco grubieją, a z biegiem lat zamieniają się w rakowate guzy. Znajdujące się w obrębie porażonych partii kory pączki rozwijają się w następnym roku po zakażeniu w chorobliwie nabrzmiałe pędy, które zamiast rozwijać się normalnie w kierunku mniej więcej poziomym, rosną pionowo w górę (geotropizm ujemny). Na nich tworzą się krótkie igły, w przekroju kolistawe, jasnozielone i w układzie okołopędowym, a nie w płaszczyznach zbliżonych do poziomu, jak na pędach normalnych. Na przełomie czerwca i lipca pojawiają się na takich igłach liczne, żółto zabarwione, czarkowate ecja. W następnych latach pędy te rozgałęziają się, a ponieważ odgałęzienia znowu układają się nie poziomo, lecz pionowo, powstaje krzaczasty utwór zwany czarcią miotłą. Porażone rdzą igły w jesieni opadają, tak że w zimie pędy czarcich mioteł są nagie. Na wiosnę pączki ich pędzą o 3—6 tygodni wcześniej niż pączki na pędach normalnych. Czarcie miotły żyją około 20 lat. Czasem na jednej koronie można naliczyć kilkadziesiąt takich mioteł. Każda z nich stanowi dobry przykład zjawiska określanego jako aegricorpus, czyli upostaciowioną interakcję między rośliną-gospodarzem a patogenem. Ponieważ zakażenie pędów jodły następuje często w okółkach i to nieraz w znacznej bliskości pnia, chore miejsca na pędach wrastają łatwo w nieprzerwanie grubiejący pień, w którym następnie tworzą się w ciągu kilku lat pokaźnych rozmiarów raki drzewne o silnie i głęboko spękanej korze, a nawet dużej, otwartej ranie. Raki takie mogą osiągać wiek powyżej 60 lat. Stanowią one bramę wpadową (wrota infekcji) dla wspomnianych już grzybów rozkładających drewno (głównie Phellinus hartigii), ułatwiając przez to łamanie się porażonych pni. W lipcu ukazują się na drugich gospodarzach jasnobrunatne plamki (uredia), a później ciemniejsze (telia).

Sprawca

Sporidia patogena, grzyba Melampsorella caryophyllacearum (Basidiomycotina, Uredinales) zakażają pod koniec maja tegoroczne pędy jodły. Okres inkubacji trwa około 4 miesiące, aż do zaznaczenia się na pędzie nabrzmienia. Pyknia i ecja występują najwcześniej następnego roku w lecie na igłach młodziutkich czarcich mioteł. Igły te są silnie przerośnięte grzybnią, ich komórki mezofilowe wybujałe, natomiast kanały żywiczne zredukowane. Grzybnia tworząca ecja zimuje dziesiątkami lat w pędach, wytwarzając co roku ecja na tegorocznych igłach czarcich mioteł. Ecjospory zakażają drugich gospodarzy, na których liściach powstają skupienia urediospor, a następnie teliospor. W pędach drugich gospodarzy, jeżeli należą one do roślin trwałych, grzybnia tworząca urediospory może zimować i wytwarzać w następnych latach nowe pokolenia urediospor bez pośrednictwa ecjospor. Na wiosnę teliospory kiełkują w podstawki, a wytworzone na nich zarodniki podstawkowe (sporidia) zakażają pędy jodły.

Warunki sprzyjające

Chorobie sprzyja głównie współobecność pierwszych i drugich gospodarzy oraz wilgotna pogoda na wiosnę.

Ochrona

Stosuje się ciągle na nowo podejmowane usuwanie z drzewostanu drzew o rakowatych pniach, poczynając od najwcześniejszych cięć pielęgnacyjnych. Może też być wskazane obcinanie gałęzi z czarcimi miotłami, w miarę możności przed końcem maja, tzn. przed uwolnieniem ecjospor, który to zabieg jest szczególnie polecenia godny, gdy czarcie miotły znajdują się blisko pnia.


Źródło: Karol Mańka i Małgorzata Mańka „Choroby drzew i krzewów leśnych” Warszawa 1993

r/rdza-jodly-i-gozdzikowatych.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)