Klasa Pinopsida - iglaste

KLASA PINOPSIDA (CONIFEROPSIDA, CONIFERAE) — IGLASTE (SZPILKOWE)

Do tej klasy należy około 3/4 wszystkich żyjących obecnie roślin nagonasiennych. Są to drzewa lub krzewy na ogół jednopienne, rzadziej dwupienne, np. cis (Taxus), z liśćmi zwykle zimozielonymi, rzadziej sezonowymi, np. modrzew (Larix), cypryśnik (Taxodium), metasekwoja (Metasequoia), wykształconymi zwykle w formie igieł, np. sosna (Pinus), jodła (Abies) lub łusek jak u żywotnika (Thuja) czy cyprysika (Chamaecyparis). Igły osadzone są pojedynczo, np. u świerka (Picea), cisa (Taxus) lub w pozornych okółkach („pęczkach”) na pędach skróconych, np. u sosny (Pinus), modrzewia (Larix), cedru (Cedrus).

Drzewa iglaste stanowią starą grupę roślinności. Pojawiły się już pod koniec okresu węglowego i były głównym składnikiem flory, obok innych nagozalążkowych, w erze mezozoicznej. Obecnie niewątpliwie ustępują miejsca młodszej roślinności, jaką są rośliny okrytozalążkowe. Świadczy o tym niewielka liczba dziś istniejących rodzajów i gatunków (48 rodzajów, ok. 540 gatunków). Wiele cech roślin iglastych wskazuje na pierwotność ich budowy w porównaniu z roślinami okrytozalążkowymi.

Są to rośliny drzewiaste, co jest cechą charakteryzującą formy stare. Drewno ich składa się głównie z cewek, które są tworami bardziej pierwotnymi niż naczynia. W drewnie nie ma włókien mechanicznych. Cewki mają bardzo charakterystyczną budowę, co pozwala łatwo odróżnić pod mikroskopem drewno iglastych od liściastych, które zbudowane jest z elementów różnorodnych. Pędy mają monopodialny typ wzrostu.

Kwiaty iglastych są zawsze rozdzielnopłciowe i wiatropylne, co także jest cechą pierwotną w zestawieniu z obupłciowością i owadopylnością u roślin okrytozalążkowych. Iglaste odznaczają się nadto wybitnie kseromorficzną budową liści, które występują w postaci wąskich igieł, rzadziej w formie łuskowatej (żywotniki, cyprysiki). Łuskowate igły są cechą wtórną, później nabytą, o czym świadczy fakt, że u młodych siewek tych drzew zawsze widzimy igły długie, a dopiero stopniowo w następnych latach powstają igły łuskowate. Igły przeważnie są ustawione na pędach pojedynczo skrętolegle, rzadziej okółkowe.

Z zapylonych kwiatów powstają nasiona na owocolistkach w szyszkach (cyprysowate — Cupressaceae, sosnowate — Pinaceae), bądź na szczycie osi kwiatu pojedynczo (cisowate — Taxaceae). Niekiedy szyszka zamyka się, przybierając postać szyszkojagody (jałowiec), albo dookoła nasienia tworzy się soczysta osnówka (cis). U większości gatunków nasiona zaopatrzone są w skrzydełka, ułatwiające rozsiewanie się. Siewki iglastych są przeważnie wieloliscienne: jedynie gatunki z rodziny cisowatych i cyprysowatych mają tylko po dwa liścienie.

Drzewa iglaste obejmują swym zasięgiem głównie obszary o klimacie umiarkowanym lub zimnym. Na południu występują raczej w terenach górskich. Na północy i północnym wschodzie iglaste pokrywają bardzo duże obszary tajgi, która bardziej na północ przechodzi w bezdrzewną tundrę. W górach drzewa i krzewy iglaste sięgają do granicy lasów. Występowanie iglastych w strefie klimatu zimnego wiąże się ściśle z ich przystosowaniem ekologicznym, a mianowicie słabą transpiracją w okresie spoczynku zimowego i dużą odpornością na mróz.

W leśnictwie drzewa iglaste odgrywają bardzo ważną rolę dzięki niedużym wymaganiom siedliskowym oraz zaletom technicznym drewna. Proste strzały, drewno lekkie, elastyczne i trwałe, decydują o tym, że dostarczają one niezastąpionego surowca drzewnego. Nasze drzewa iglaste produkują przy tym z jednostki powierzchni na ogół większą ilość masy drzewnej aniżeli liściaste.

Systematyka drzew iglastych nie została dotychczas ostatecznie ustalona. Istnieje kilka systemów różniących się między sobą. Klasa iglastych często jest dzielona na dwa rzędy: Pinales — sosnowce i Taxales — cisowce.

Przyjmujemy tutaj podział według L. BEISSNERA i J. FITSCHENA na 7 następujących rodzin:

  1. Taxaceae — cisowate,
  2. Cephalotaxaceae — głowocisowate,
  3. Podocarpaceae — zastrzalinowate,
  4. Araucariaceae — araukariowate, igławowate,
  5. Pinaceae — sosnowate,
  6. Taxodiaceae — cypryśnikowate,
  7. Cupressaceae — cyprysowate.

Nasze rodzime drzewa i krzewy grupują się w trzech rodzinach: Taxaceae, Pinaceae i Cupressaceae; z pozostałych rodzin niektóre gatunki są u nas spotykane w parkach i arboretach.

p/pinopsidia.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:40 (edycja zewnętrzna)