Lasy grądowe

Lasy grądowe (zespoły związku Carpinion betuli z klasy Querco-Fagetea)

Zespoły związku Carpinion do niedawna były u nas zaliczane do jednego szeroko ujętego zespołu Querco-Carpinetum medioeuropaeum s.l. Należą tu wielogatunkowe lasy liściaste występujące na glebach gliniastych, świeżych lub średnio wilgotnych. Jest to właściwie grupa zespołów o bardzo szerokim zasięgu geograficznym, obejmującym poza Polską obszary wschodniej i środkowej Europy oraz wykazująca wyraźne zróżnicowanie ekologiczne i geograficzne w zależności od panującego klimatu i właściwości gleby.

Zbiorowiska te występują w całej Polsce, głównie na terenach nizinnych i wyżynnych. W górach, w postaci dobrze wykształconej, spotykamy je na pogórzu do wysokości 400—500 m n.p.m. Nie wymagają one specjalnych warunków klimatycznych, uprzywilejowanych pod względem termicznym.

Warunki klimatyczne na całej rozległej przestrzeni Polski zasadniczo odpowiadają im. Gleb wymagają żyznych, świeżo-wilgotnych, nie wymagają jednak specjalnego nawodnienia czy wybitnej żyzności gleby. Płaty tych zespołów z zasady występują na glebach głębokich, gliniastych lub gliniasto-piaszczystych i czasem kamienistych, mniej lub bardziej wilgotnych, lecz mających drenaż wodny. Tam, gdzie woda stagnuje, zbiorowiska grądowe nie występują. Poziom wody gruntowej jest głęboki, w miejscach najwilgotniejszych nawet poniżej l m. Właściwości podłoża, zasobnego w składniki mineralne, oraz wpływ roślinności przyczyniający się do powstawania aktywnej próchnicy, powodują wytwarzanie się charakterystycznych dla omawianego zespołu gleb brunatnych lub słabo zbielicowanych.

Lasy gradowe spotykamy na lessach w Polsce południowej, w dolinach rzecznych, na starszych madach oraz na glebach zasobniejszych moren czołowych i dennych. Na ogół zajmują one miejsca płaskie lub słabo pochyłe i w terenie często graniczą z jednej strony z wilgotnymi łęgami lub olsami, z drugiej zaś z borami mieszanymi. W związku z tym obszary pierwotnie zajmowane przez grądy, które były u nas niewątpliwie rozległe, dziś skurczyły się i w ogromnej większości zostały zamienione na pola uprawne.

Gatunki grądowe wykazują jednak ogromną żywotność, a ponadto są gatunkami pospolitymi w naszym kraju, toteż nieraz mały lasek występujący na właściwym dla zespołu siedlisku ma pełny charakterystyczny dla niego skład florystyczny. W związku z częstym występowaniem tego zbiorowiska, prawie wszystkie nasze prace fitosocjologiczne zawierają opisy jego płatów i dzięki temu możemy podać pełną jego charakterystykę.

Są to drzewostany wielogatunkowe. Gatunkiem panującym jest przede wszystkim grab (Carpinus betulus) oraz dęby (Quercus robur i Q. petraea). Znaczną rolę mogą odgrywać tutaj również lipa (Tilia cordata), klony (Acer pseudoplatanus, A. platanoides, A. campestre), a czasem także wiązy (Ulmus), zwłaszcza wiąz szypułkowy (U. laevis). W niektórych częściach kraju w dużym stopniu występuje buk (Fagus sylvatica) lub świerk (Picea abies).

Skład gatunkowy drzewostanów grądowych jest bogaty i w różnych płatach różnorodny. Zmienność ta często jest wywołana działalnością gospodarczą człowieka, w wyniku której wycinano w drzewostanie bardziej cenne gatunki, a pozostawiano inne, mniej cenne, bądź jest wynikiem przewagi gatunków żywotniejszych nad słabszymi przy odnawianiu lasu. W ten sposób powstają zubożałe zbiorowiska grądowe.

Jedne z najlepiej zachowanych zespołów grądowych spotykamy w Puszczy Białowieskiej. Są to drzewostany o budowie wielowarstwowej, w których ponad zwartym okapem koron grabów wznoszą się korony dębów i lip, a nad nimi górują jeszcze wierzchołki potężnych świerków, nadających swoisty wygląd grądom białowieskim.

Warstwa krzewów bogata, lecz nie osiąga dużego zwarcia z powodu cienistości lasu. Zwykle tworzą ją leszczyna pospolita (Corylus avellana), trzmielina brodawkowata (Euonymus verrucosus) i pospolita (E. europaeus), wiciokrzew suchodrzew (Lonicera xylosteum), dereń świdwa (Cornus sanguinea) oraz podrosty lip, grabu, klonu i dębów.

Runo osiąga duży stopień pokrycia (60—80%) i składa się z licznych gatunków. Mchy w składzie runa reprezentowane są dość skąpo. Bujność runa uzależniona jest przede wszystkim od stopnia wilgotności podłoża.

Gatunkami wyróżniającymi grądy od wszystkich innych zespołów w Polsce są: grab zwyczajny (Carpinus betulus), lipa drobnolistna (Tilia cordata} i gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea).

Gatunkami nadającymi grądom charakterystyczny wygląd są gatunki żyznych gleb liściastych, a więc spotykane również w łęgach i buczynach, takie jak: gajowiec żółty (Galeobdolon luteurri), podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria, kopytnik pospolity (Asarum europaeum), bodziszek cuchnący (Geranium robertianum), miodunka ćma (Pulmonaria obscura), czworolist pospolity (Paris quadrifolia), prosownica rozpierzchła (Milium effusum), turzyca leśna (Carex sylvatica), niecierpek pospolity (Impatiens nolitangere), czyściec leśny (Stachys sylvatica).

Drugą grupę stanowią gatunki występujące również w buczynach: narecznica samcza (Dryopteris filix-mas), przytulia (marzanka) wonna (Galium odoratum = Asperula odorata), czernieć gronkowy (Actaea spicatum), trędownik bulwiasty (Scrophularia nodosa), groszek wiosenny (Lathyrus vernus), turzyca palczasta (Carex digitata), perłówka zwisła (Melica nutans), przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis).

Grądy wykazują bardzo dużą zmienność lokalnosiedliskową, związaną z żyznością i wilgotnością gleby.

Na tej podstawie wyróżnia się trzy grupy podzespołów:

  • grądy wysokie — stosunkowo suche i mezotroficzne, nawiązujące florystycznie do borów;
  • grądy typowe — na świeżych glebach eutroficznych;
  • grądy niskie — na wilgotnych, żyznych glebach, nawiązujące do łęgów.

Wszystkie te postacie spotyka się w wyróżnianych obecnie na terenie Polski trzech zespołach grądowych:

l/lasy-gradowe.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:40 (edycja zewnętrzna)