Klon

KLONAcer L.

W naszych lasach występują trzy gatunki klonów: klon jawor (Acer pseudoplatanus L.), klon zwyczajny (A. platanoides L.) i klon polny (paklon) (A. campestre L.).

Występowanie

Jawor

Drzewo środkowej i południowej Europy. Nie występuje tylko w środkowej i południowej Hiszpanii, na Wyspach Brytyjskich oraz w zachodniej i północnej Francji. Północna granica zasięgu przechodzi przez środkową Francję, północno-zachodnie Niemcy i wzdłuż moren czołowych ostatniego zlodowacenia. W Polsce osiąga północno-wschodnią granicę zasięgu, która biegnie od Kalisza, przez Opoczno, Skarżysko, Lublin i Chełm. Wschodnia granica dociera do Ukrainy Zachodniej, a południowa obejmuje Bałkany. W tej części swojego areału granica jawora zbliża się do zasięgu jodły. Swoim zasięgiem obejmuje też Kaukaz i Małą Azję (Rubner 1960). Górna granica sięga w górach Harzu i Turyngii wysokości 830 m npm, w Lesie Bawarskim 1320 m npm, w Szwajcarii (Wallis) 1980 m npm. Optymalne warunki stwarzają mu stanowiska na obszarach górskich Alp oraz gór byłej Jugosławii (Materiały ETH).

Klon zwyczajny W Polsce występuje w Krainach: V, VI, VII i VIII oraz dzielnicach Krainy III i IV przylegających do wymienionych krain. Oderwane stanowiska znajdują się nad Zalewem Szczecińskim oraz w rejonie Bydgoszczy, Torunia i Olsztyna. W Karpatach sięga średnio do 1240 m npm, maksymalnie w Tatrach do 1570 m npm, a w Sudetach do 1320 m npm. W Bieszczadach dochodzi z bukiem do górnej granicy lasu (Zarzycki 1963). Tworzy tam także — na przykład pod Kremenerosem — lite drzewostany.

Klon zwyczajny

Zasięgiem swoim obejmuje Europę środkową i część Europy zachodniej. Brak go: na Wyspach Brytyjskich, w zachodniej, środkowej i południowej Francji, na terenie północnych Niemiec, w Hiszpanii (z wyjątkiem Pirenejów) i w południowej części Włoch. Na północy sięga do południowej części Półwyspu Skandynawskiego i południowej Finlandii. Na wschodzie dochodzi do Uralu. Rośnie też na Kaukazie, Krymie i w Azji Mniejszej (Rubner 1960). Najwyższe stanowiska osiąga w Alpach Bawarskich: średnio około 1000 m npm, maksymalnie 1025 m npm. Warunki optymalne znajduje na wschodnich obszarach nadbałtyckich (Materiały ETH). W Polsce na niżu występuje na terenie całego kraju. W górach sięga wysokości 1100 m npm (Pawłowski 1952).

Klon polny

Zasięgiem obejmuje Islandię, Anglię, południową Szkocję, Danię, Niemcy. Przez teren Polski biegnie północna granica jego występowania na odcinku Gdańsk — Grodno, a następnie w kierunku Wołynia, dorzecza Donu, Kaukazu, Małej Azji. Na południu Europy występuje w północnej części Półwyspu Bałkańskiego, na Sycylii, Korsyce, w Hiszpanii i Algierii. Optymalne warunki znajduje w Europie środkowej w wilgotnych, liściastych drzewostanach wielogatunkowych.

Wymagania siedliskowe

Czynnik Jawor Klon zwyczajny Klon polny
Klimat Chłodny i wilgotny, górski. Umiarkowany klimat kontynentalny (według Rubnera). Umiarkowanie wilgotny.
Światło W młodości znosi ocienienie (gatunek o umiarkowanych wymaganiach świetlnych) z wiekiem wymagania zwiększają się. Gatunek półcienisty, wymagania mniejsze niż jawor, na odpowiednich siedliskach znosi dobrze ocienienie, pod tym względem podobny do graba. Potrzebuje do pełnego rozwoju dużo światła, wzrasta także w cieniu; gatunek drzewostanu podrzędnego (dolne piętra).
Temperatura W głębokich dolinach, chłodne cieniste stanowiska. W wyższych położeniach wymaga raczej stoków o ciepłych ekspozycjach. Mniejsze wymagania niż jawor. Wymaga więcej ciepła niż jawor i klon zwyczajny. Drzewo słonecznych, ciepłych okrajków lasu.
Wilgotność Lubi wilgotne, ale nie mokre miejsca, występuje często razem z jesionem. Wzrasta zarówno na suchszych, ale także i wilgotniejszych stanowiskach niż jawor. Mniej wymagający niż jawor i klon zwyczajny.
Gleba Obok jesionu, wiązu górskiego i dębu szypułkowego należy do gatunków o największych wymaganiach co do żyzności gleby. Optymalne warunki znajduje na żyznych, głębokich, umiarkowanie wilgotnych glebach o ruchomej wodzie gruntowej, zasobnych w związki mineralne, szczególnie wapń. Rośnie także na usypiskach gruboziarnistych. Liście wszystkich klonów wzbogacają glebę w składniki odżywcze (Materiały ETH)). Zadowala się glebami uboższymi gliniasto-piaszczystymi, ale najlepiej wzrasta na glebach żyznych. Wymagania skromniejsze niż jawora, podobne do wymagań graba i lipy (Materiały ETH). Wymaga gleb żyznych, luźnych, z węglanem wapnia (Materiały ETH).

Klon jawor

Zagrożenia abiotyczne

Rodzaj zagrożeń Jawor Klon zwyczajny
Mrozy zimowe odporny odporny
Przymrozki w młodości wrażliwy na późne przymrozki mniej wrażliwy
Śnieg odporny
Upał i susza nieco wrażliwy odporniejszy niż jawor
Zalewy jest wrażliwy na zalewy powodziowe mniej wrażliwy niż jawor

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe

Jawor

Zaliczany jest do drzew mniej wrażliwych na działanie SO2 (Akkermann 1987, Greszta 1987), wrażliwych na działanie HF i bardzo wrażliwych na ozon. Należy on do gatunków najbardziej wrażliwych na pyły kadmowo-ołowiowo-cynkowe; próg toksycznego oddziaływania wynosi 1% pyłów w glebie. Jawor ustępuje pod względem wrażliwości na pyły ołowiowo-miedziowe wszystkim badanym gatunkom liściastym (Greszta 1983 a i b). Biorąc pod uwagę stopień uszkodzenia drzew w wyniku oddziaływania przemysłu, jawor zaliczony został do grupy odpornych (Greszta 1987).

Klon zwyczajny

Klon zwyczajny należy do drzew mniej wrażliwych (grupa I) na oddziaływanie SO2, wrażliwych na HF, średnio wrażliwych (grupa II) na tlenki azotu i bardzo wrażliwych na ozon. Jest on jednocześnie wrażliwy na zasolenie gleby (NaCl). W regionach przemysłowych może znaleźć większą przydatność niż jawor, gdyż należy do grupy gatunków najbardziej odpornych na uszkodzenia powodowane przez gazy i pyły (Greszta 1987).

Klon polny

Jak większość klonów, paklon należy do gatunków mniej wrażliwych (grupa I) na SO2 i HF. Greszta (1987) uznał go za gatunek średnio odporny na fluorowodór. Biorąc pod uwagę wrażliwość na uszkodzenia przemysłowe, zaliczany jest do gatunków odpornych (Greszta 1987).

Siedliskowe typy lasu

Jawor

Gatunek ten w Karpatach zalecany jest jako domieszka produkcyjna na siedlisku lasu górskiego; rolę domieszki pomocniczej spełniać może na siedliskach: boru mieszanego świeżego, boru mieszanego wilgotnego, lasu mieszanego świeżego, lasu mieszanego wilgotnego, lasu wilgotnego, lasu świeżego i lasu łęgowego. Na terenach wyżynnych pełni rolę domieszki uszlachetniającej i pomocniczej na siedliskach boru mieszanego wyżynnego, lasu mieszanego wyżynnego i lasu wyżynnego (Zasady hodowli lasu). W górach występuje zarówno w strefie regla dolnego, jak i na odpowiednich mikrosiedliskach w strefie regla górnego w borach świerkowych.

W górach na terenie naszego kraju spotyka się dwie formy jego występowania: na żyznych, głębokich, wilgotnych i słabo wyługowanych glebach brunatnych oraz na glebach szkieletowych w przyszczytowych partiach gór i w pobliżu piarżysk (Głaz 1985). Ocena występowania jawora na terenie Polski wykazała, że jako gatunek lasotwórczy (gatunek główny lub domieszka produkcyjna) może być wprowadzany tylko na siedliskach lasów i lasów mieszanych, zaś na pozostałych może pełnić rolę gatunku biocenotycznego (Głaz 1985).

Klon zwyczajny

Klon zwyczajny jest często komponentem siedlisk lasowych na niżu (las mieszany świeży, las mieszany wilgotny, las wilgotny, las świeży i las łęgowy), w części wyżynnej kraju (las mieszany wyżynny, las wyżynny) i w górach (las górski). Klon ma tam jednak charakter gatunku domieszkowego. Ze względów biocenotycznych wskazane jest jego wprowadzanie do drzewostanów sosnowych na siedliskach boru mieszanego świeżego i boru mieszanego wilgotnego.

Klon polny

Jest typowym gatunkiem domieszkowym (domieszka pomocnicza). Występuje na żyznych siedliskach lasowych terenów nizinnych i pogórza (wyżynne typy siedliskowe lasu). Tworzy domieszkę głównie w drzewostanach liściastych.

Wzrost

Jawor Klon zwyczajny Klon polny
W młodości szybszy niż u buka. Oba gatunki przerastają buka w fazie drągowiny. Wolno rosnące drzewo drugiej wielkości. Dożywa do 150 lat, osiąga 10-15 (20) m wysokości, rzadko więcej, i pierśnicę ponad 40 cm (Materiały ETH, Mayer 1977).
Pod względem wydajności zajmuje pośrednie stanowisko między bukiem a dębem. W Polsce przeciętna zasobność jaworu jest zbliżona do przeciętnej zasobności dębu i w wieku 90 lat wynosi ok. 300 m³/ha. W warunkach górskich dożywa znacznego wieku 200-300 (500) lat, osiąga grubość 200 cm, w optymalnych warunkach siedliskowych dorasta do 30-35 m wysokości. Jest gatunkiem stosunkowo szybko rosnącym, z wczesną kulminacją dużego przyrostu (Mayer 1977, Głaz 1985, Materiały ETH). W warunkach Europy środkowej dożywa niezbyt sędziwego wieku (100-150 lat). W drzewostanach mieszanych wzrasta pod koronami drzewostanu panującego (do 25 m wysokości, 50 cm pierśnicy). W warunkach optymalnych (kraje nadbałtyckie) dożywa 150-200 lat i dorasta do 30 m wysokości (Materiały ETH, Mayer 1977).

Bühler (1918) stwierdził, że jawor i klon zwyczajny osiągnęły w wieku 11 lat odpowiednio 2,6 i 2,8 m wysokości. W Polsce przeciętna zasobność drzewostanów jaworowych w przedziale wiekowym 21-100 lat jest większa na niżu (odpowiednio 52-295 m³/ha) niż w górach (31-255 m³/ha) i na wyżynach (25-193 m³/ha) (Głaz 1985).

Odnawianie

Oba gatunki (jawor i klon zwyczajny) dobrze znoszą ocienienie, co sprzyja ich niekiedy bardzo obfitemu samosiewowi, który uzyskuje się przy okazji odnawiania pozostałych gatunków. Siew stosuje się przy wprowadzaniu podszytów (klon zwyczajny). W drzewostanach, w których nie ma możliwości uzyskania samosiewu, stosujemy sadzenie, wprowadzając dwulatki zależnie od warunków osłony, w więźbie 1,5 x 1,5 m do 1,8 x 1,8 m. Glebę przygotowujemy w talerze i sadzimy w jamkę. Odnowienie klonów przewidzianych jako domieszka w drzewostanie realizuje się przez sadzenie, zazwyczaj po uzyskaniu pożądanego udziału gatunków głównych, wysadzając je pojedynczo lub w małych skupieniach 0,5-1,0 ara. Jawor jest cenną domieszką w drzewostanach z udziałem buka, jesionu i innych gatunków drzew, a także wartościowym gatunkiem liściastym, nadającym się do zalesiania powierzchni w wyższych położeniach górskich. Stosuje się go też szczególnie w lukach po wichurach i śniegołomach. Jawor jako gatunek współpanujący odnowić możemy podsadzając go w formie grup i kęp, które odsłaniamy następnie cięciami częściowymi. Oba gatunki jako szybko rosnące w młodości są przydatne do uzupełnień i poprawek. Wysadzamy je wczesną wiosną lub jesienią. Jawor można uznać za gatunek pionierski (wytrzymały na przymrozki i susze, szybko rośnie w młodości), dlatego też powinien być w szerszym zakresie wprowadzany na odpowiednie dla niego stanowiska. Jest to obecnie szczególnie aktualne wobec postępującej degradacji siedlisk wskutek ujemnego oddziaływania na las czynników biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych (Głaz 1985). Klon polny może być wykorzystany jako gatunek podszytowy w prześwietlonych drzewostanach dębowych. Zalecany jest również do obsadzania brzegów i okrajków lasów, szczególnie miejsc nasłonecznionych. Sposób przygotowania gleby i sadzenia podobny jak w przypadku klonu zwyczajnego.


Źródło: Jaworski A. „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych” Kraków 1995

k/klon-charakterystyka-hodowlana.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:40 (edycja zewnętrzna)