Jodła pospolita - nasiona

Jodła pospolita — Abies alba Mill.

Drzewo jednopienne. Zaczyna obradzać między 30 a 70 rokiem życia. Do niedawna obradzała obficiej co 3—4 lata, obecnie wskutek działania szkodliwych czynników, a głównie imisji przemysłowych, rzadziej i słabiej.

Kwitnie zwykle na przełomie kwietnia i maja. Kwiaty pręcikowe zebrane w wałeczkowate, szyszkowate, żółte kwiatostany długości ok. 2—2,5 cm, otoczone u podstawy licznymi brązowymi łuskami, wyrastają obficie w pachwinach igieł na dolnej stronie ubiegłorocznych pędów w górnych partiach korony, nieco poniżej wierzchołka. Kwiatostany żeńskie w postaci jajowatych szyszeczek długości ok. 6 cm, barwy zielonej, rzadziej czerwonawej stoją na gałązkach w wierzchołkowej części korony. Składają się z licznych wspierających łusek zakrywających mniejsze różowe owocolistki z dwoma zalążkami.

Wzniesione do góry walcowate szyszki długości (l) 10—20 cm i grubości 3—5 cm(d), mogą być krótkie i grube (d/l ≥ 0,33), średnie (d/l = 0,26—0,33) oraz długie i cienkie (d/l s ≤ 0,26 (Koćiova 1975). Dojrzewają zwykle około połowy września zmieniając barwę z zielonej na szarobrązową, a po całkowitym dojrzeniu na przełomie września i października rozpadają się na drzewie, pozostawiając na pędach sterczące trzpienie. Łuski okrywające wyrastają z szyszek języczkowato na zewnątrz. Szyszki są często zażywiczone.

Do zbioru szyszek z drzew rosnących, a wyjątkowo z drzew ściętych, należy przystąpić, gdy zaczynają się przebarwiać na 2 tygodnie przed rozsypaniem. Zerwane na drzewie szyszki należy umieszczać w workach, które po napełnieniu spuszcza się w dół na linie. Celem wyłuszczenia szyszki rozsypuje się warstwą nie grubszą niż ok. 20 cm grubości w przewiewnym, nie ogrzewanym pomieszczeniu i często szufluje. Przesychające i szuflowane szyszki łatwo się rozsypują uwalniając nasiona. Należy je oddzielić od łusek szyszkowych ręcznie lub w specjalnych urządzeniach. Wydajność łuszczenia ok. 10—18%. Proces łuszczenia szyszek jodły może być w dużym stopniu zmechanizowany.

Nasiona jodły są nieforemnie trójgraniaste, długości ok. 10 mm z błoniastym, przyrośniętym z jednej strony całkowicie, a z drugiej wąskimi paskami na brzegach skrzydełkami długości ok. 15 mm, najszerszymi w części wierzchołkowej, tępo zakończonej. Świeżo po zbiorze uwidocznia się zróżnicowanie barwy nasion i skrzydełek. Może ona być żółtobrązowa, brązowa, ciemnobrązowa lub fioletowobrązowa. Po przesuszeniu różnice zabarwienia prawie znikają, a nasiona danego pochodzenia przybierają dość jednolitą jaśniejszą lub ciemniejszą barwę. W okrywie nasiennej znajdują się pęcherzyki żywiczne, których uszkodzenie prowadzące do wycieku olejków żywicznych powoduje obniżenie zdolności kiełkowania i zwiększa podatność na pleśnienie (Gunia, Simak 1970). Te olejki żywiczne inhibitują kiełkowanie nasion innych gatunków, gotowych z natury do kiełkowania (Rohmeder 1972).

Masa 1000 nasion w Polsce wynosi 29,0—86,5 g, średnio 50,3 g (Antosiewicz 1970). W obrębie naturalnego zasięgu jodły pospolitej w Europie masa 1000 nasion rośnie klinalnie z zachodu na wschód w przybliżeniu o ok. 2 g na 5° długości geograficznej wschodniej, a maleje z południa na północ mniej więcej o 1 g na 1° zmodyfikowanej (przez uwzględnienie wzniesienia nad poziomem morza) szerokości geograficznej północnej (Laffers 1979).

Korzystne jest oddzielenie na sitach nasion w danej partii najmniejszych, wśród których jest przewaga nasion pustych (Sabor 1984). Selekcja nasion według masy jest utrudniona ze względu na zbliżoną masę nasion pełnych i pustych. Te ostatnie mają zwykle grubszą i cięższą okrywę. Nasiona pełne dają się jednak oddzielić od pustych przez pławienie w eterze naftowym (Lebrun 1967).

Nasiona jodły pospolitej należą do opornie kiełkujących. Ich zdrowotność, oznaczona przez próbę krojenia, wynosi u nas średnio 43,6%, dochodząc do 93% (Antosiewicz 1970). O żywotności nasion przechowywanych bardziej wiarygodnej informacji dostarcza próba barwienia tetrazoliną, a także rentgenografia z użyciem środków kontrastowych, a przede wszystkim 28-dniowa próba kiełkowania nasion poddanych 21–dniowej chłodnej stratyfikacji na podłożu z bibuły filtracyjnej. Dobre wyniki porównywalne z wynikami takiej próby kiełkowania daje kiełkowanie nie stratyfikowanych nasion, pływających w 1 % roztworze wodnym H202 czyli w wodzie utlenionej (Gunia, Simak 1967).

Jakość nasion zebranych w poszczególnych latach bywa bardzo różna. Udział nasion l klasy jakości wynosi w kraju średnio 1—60% pozyskanych nasion (Antosiewicz 1981, Załęski i Kantorowicz 1993). Nasiona wysiewane bezpośrednio po zbiorze jesienią, lub wiosną po zimowym dołowaniu lub kopcowaniu pod okapem drzewostanu, należy tylko powierzchownie obsuszyć w przewiewnym pomieszczeniu o temperaturze nie przekraczającej 20°C. Niewskazane jest przechowywanie przez zimę nasion przeznaczonych do wiosennego wysiewu luzem, nawet gdy są one jeszcze zmieszane z łuskami szyszek, w chłodnych, ale przewiewnych pomieszczeniach (szopa, strych) o bardzo zmiennej temperaturze. Zmniejsza się wtedy bardzo żywotność nasion, a otrzymane siewki są znacznie słabsze niż z nasion wysianych bezpośrednio jesienią lub przez zimę dołowanych lub kopcowanych pod okapem drzewostanu. Zaleca się też przezimowywać nasiona o wilgotności ok. 25% w otwartych lub perforowanych pojemnikach, ale w stałej temperaturze, nieco niższej od 0°C, co umożliwia przedsiewne przygotowanie do kiełkowania.

Nasiona, które mają być dłużej przechowywane muszą być odpowiednio podsuszone, najlepiej prądem suchego powietrza o temperaturze nie przekraczającej 20°C. Wilgotność nasion nie powinna jednak spaść przy tym poniżej 6%, gdyż powoduje to znaczne obniżenie zdolności kiełkowania. Natomiast nasiona zbyt wilgotne mogą być narażone w czasie przechowywania na szkody powodowane przez niskie temperatury ujemne oraz mikroorganizmy. Przy danym średnim poziomie wilgotności, wilgotność poszczególnych nasion jodły pospolitej różni się bardziej niż u nasion innych gatunków iglastych, bo nawet ponad trzykrotnie (Schonborn 1964). Do 3 lat można przechowywać na sucho nasiona o wilgotności 12—13% w temperaturze stałej od —4 do — 15°C, najlepiej w tej niższej (Rohmeder 1972). Przy przechowywaniu na sucho do 10 lat wilgotność nasion powinna być obniżona do 7—9%, a pojemniki umieszczone w chłodni w stałej temperaturze —10 lub -15°C (Rohmeder 1972, Muller 1977, Frehner i Fiirst 1992). Nasiona jodły pospolitej o wilgotności ok. 8% bywają przechowywane na sucho w Wielkiej Brytanii nawet do 5 lat w temperaturze 1,0—3,5°C, bez znaczniejszego zmniejszenia ich zdolności kiełkowania (Gordon i in. 1992). U nasion przechowywanych na sucho szybciej spada energia niż zdolność kiełkowania (Suszka 1983). Nasiona przechowywane na sucho muszą być przed wysiewem wiosennym poddane przygotowaniu do kiełkowania przez krótką (4—6-tygodniową) stratyfikację chłodną w temperaturze 3—5°C. Nasiona świeże przechowywane na sucho można wysiewać jesienią, bez żadnego przedsiewnego przygotowania. Szkodom od mrozów i zbyt wczesnym wschodom można zapobiec przez ściółkowanie zagonów w szkółce.

j/jodla-pospolita-nasiona.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:40 (edycja zewnętrzna)