Jesion wyniosły

Fraxinus excelsior L. — jesion wyniosły

Jest drzewem pierwszej wielkości. W dobrych warunkach dorasta 25—30 (40) m wysokości i 1 m pierśnicy.

Kora u młodych drzew zielonkawoszara, gładka, później ciemnoszara, spękana. W młodości rozwija koronę równomiernie, szeroko rozgałęzioną. Później (na słabych glebach już ok. 30 roku) wytwarza liczne pędy skrócone, tak że u starszych jesionów zaokrąglona, luźna korona składa się głównie z krótkopędów, na wierzchołkach których znajdują się liście. W zwarciu wytwarza pień pełny, wysoko oczyszczony z gałęzi. Na wolnej przestrzeni ma skłonność do widlastego rozgałęzienia pnia, o silnie rozwiniętej, nisko osadzonej koronie. Młode pędy nagie, okrągłe lub owalne, szarozielone.

Pąki ma matowe, czarnobrunatne lub czarne, najczęściej pokryte dwiema łuskami; szczytowe zazwyczaj większe, z czterema łuskami.

Liście duże (do 40 cm dł.), nieparzystopierzasto złożone, składające się z 7—11 (15) siedzących, jajowatolancetowatych, zaostrzonych, na brzegach ząbkowanych, nagich listków długości 4—10 cm. Górna strona liścia ciemnozielona, dolna jaśniejsza, owłosiona tylko na nerwie głównym.

Kwiaty obupłciowe albo jednopłciowe, nagie, zbudowane tylko z sercowatych pylników i słupka, z 2 znamionami barwy purpurowej lub fioletowej. Tworzą kwiatostany typu wiechy, wyrastające z pąków bocznych zeszłorocznych pędów. Kwiaty mieszanopłciowe (tj. na tym samym drzewie znajdują się kwiaty kilku typów), wiatropylne. Kwitnie przed rozwojem liści — w kwietniu, maju.

Owoce — jednonasienne, płaskie orzeszki z wydłużonym skrzydełkiem, około 4 cm długości, jasnobrunatne, nagie, zebrane w zwieszające się owocostany. Drzewa rosnące na wolnej przestrzeni owocują około 25 roku życia, w drzewostanach zaś w wieku około 40 lat, a drzewa odroślowe — około 20 roku życia. Owoce dojrzewają we wrześniu i październiku, opadają zaś przez całą zimę aż do wiosny. Lata nasienne występują przeważnie co drugi rok. Zdolność kiełkowania nasion po stratyfikacji wynosi około 60%. Nasiona zachowują zdolność kiełkowania do 3 lat. Nasiona przechowywane bez stratyfikacji przy siewie wiosennym z reguły kiełkują w następnym roku; wysiane zaraz po zbiorze częściowo kiełkują pierwszej wiosny. Kiełkowanie nasion nadziemne. Siewka ma dwa wąskie, jezyczkowatego kształtu liścienie, podobne do liścieni klonów, lecz z unerwieniem pierzastym. Pierwsze liście są pojedyncze, jajowatolancetowate, następne trójzębne, aż wreszcie — liście złożone.

Jesion wyniosły w pierwszym roku życia ma przyrost nieznaczny, od drugiego roku szybki, a około 40 roku największy; przyrost ustaje dopiero około 100 roku. Jesion żyje do 300 lat; daje odrośle z pnia do 50—70 roku życia.

Drewno pierścieniowonaczyniowe, o wyraźnie zaznaczających się słojach rocznych, z szerokim żółtobiałym bielem i jasnobrunatną twardzielą; naczynia drewna wczesnego są bardzo duże. Drewno ciężkie, długowłókniste, błyszczące, twarde, proste, ale trudno łupliwe, elastyczne, wytrzymałe i giętkie; na powietrzu średnio trwałe. Jesion jest w Polsce bodaj najbardziej wartościowym gatunkiem użytkowym. Ze względu na drewno o cennych właściwościach technicznych, podobnie jak wiąz i jawor, zalicza się go do tzw. szlachetnych drzew liściastych.

System korzeniowy jesionu jest dobrze wykształcony. Początkowo rozwija się korzeń palowy, który później zanika i wytwarzają się silne korzenie boczne, szeroko rozprzestrzenione.

Wymagania siedliskowe ma bardzo duże. Wymaga gleb żyznych, głębokich, pulchnych, wilgotnych lub mokrych oraz miernej wilgotności i temperatury powietrza. Jest gatunkiem ciepłolubnym i światłożądnym. Tylko na dobrych siedliskach za młodu może znosić ocienienie. Jesion wyniosły jest gatunkiem najbardziej wrażliwym ze wszystkich krajowych gatunków na późne przymrozki wiosenne; zimą w czasie silnych mrozów przemarza. Dobrze znosi przesadzanie i zanieczyszczenie powietrza.

Litych drzewostanów jesion nie tworzy. Występuje w lasach dolin rzecznych, gdzie towarzyszy olszy i dębowi. Jest gatunkiem współtworzącym drzewostany w lasach należących do związku Alno-Padion. W zasadzie jest to drzewo nizinne, ale występuje także w górach, zwłaszcza w zaklęśnięciach terenu, gdzie gleba jest wilgotniejsza, w zespole Carici remotae-Fraxinetum.

Jesion wyniosły ma rozległy zasięg; występuje prawie w całej Europie, na Krymie, Kaukazie i w Azji. Północna granica jego zasięgu osiąga: w Norwegii 63, w Szwecji 61°, w Finlandii 62° szerokości. Na terenie b. ZSRR północno-wschodnia oraz wschodnia granica przebiega od Petersburga przez Moskwę, na Kazań i stąd w kierunku południowo-zachodnim na Krym. Nie występuje w Irlandii i północnej Szkocji, w północnej i środkowej części Półwyspu Skandynawskiego. Nie spotykany jest również na południu Europy na Półwyspie Peloponeskim, w południowej części Półwyspu Apenińskiego (Kalabria) oraz na Sycylii i Sardynii, jak również w południowej i środkowej części Półwyspu Pirenejskiego. W Polsce rośnie na obszarze nizin, sięgając do podnóża Tatr.

W parkach spotykane są m.in. jego formy: zwisająca ('Pendula') i jednolistkowa ('Diversifolia').

j/jesion-wyniosly.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:39 (edycja zewnętrzna)