Jedlica - Pseudotsuga taxifolia Britt.

Wymagania klimatyczne jedlicy odmiany zielonej zbliżone są do jodły pospolitej; najlepiej bowiem rośnie w klimacie morskim — ciepłym i o dużej wilgotności powietrza — ale także w warunkach łagodnego klimatu kontynentalnego (Köstler 1956). Dlatego w Polsce w warunkach klimatu przejściowego o pewnych cechach kontynentalizmu wzrasta dobrze.

Dobrze znosi ocienienie, ustępuje jednak pod tym względem świerkowi. W późniejszym okresie wzrostu wymaga dobrego oświetlenia, znosząc tylko ocienienie boczne. Maciejowski (1951) stawia ją pod tym względem między świerkiem a sosną. Naturalne odnowienie wymaga lekkiego ocienienia w pierwszych latach życia, jednak najlepszy wzrost osiąga w pełnym świetle. Ta cecha powinna być brana pod uwagę przy uprawie jedlicy w Polsce.

Jedlica zielona (var. viridis) związana jest z klimatem dość łagodnym i wilgotnym. Średnie roczne temperatury wahają się od około 7° do 13°C, a ekstremalne od -33° do +43°C (Bellon i in. 1977).

Wymaga dużej wilgotności powietrza, gleb świeżych, unika natomiast mokrych. W jej ojczyźnie opady roczne osiągają od 960 do 3000 mm. W Polsce zadowala się umiarkowanymi opadami (Bellon i in. 1977).

Jedlicy odpowiadają gleby świeże, żyzne, przepuszczalne, umiarkowanie kwaśne, próchnicze, piaszczysto-gliniaste lub gliniasto-piaszczyste. Gleby mokre, ciężkie gliniaste i ubogie piaszczyste nie są dla niej odpowiednie. Pod względem zaopatrzenia gleb w składniki mineralne upodabnia się do świerka (Kóstler 1956, Bellon i in. 1977).

Silne i długotrwałe mrozy w czasie ostrych zim mogą spowodować uszkodzenia, a nawet obumieranie drzew. W Polsce największe szkody spotyka się we wschodniej części kraju. Jedlica w fazie uprawy jest wrażliwa na przymrozki. Pod umiarkowaną osłoną drzewostanów szkody te nie występują (Bellon i in. 1977). Okiść nie stwarza niebezpieczeństwa, może być ona natomiast groźna w nie pielęgnowanych młodnikach i drągowinach. Znaczne szkody może powodować wiatr. Ponieważ jedlica przerasta pod względem wysokości towarzyszące jej gatunki krajowe i góruje nad drzewostanem, narażona jest na wywały, zwłaszcza na bardzo żyznych i ciężkich glebach, na których rozwija ona płytki i słaby system korzeniowy. Częstym zjawiskiem u jedlicy jest żółknięcie igliwia i w związku z tym obumieranie drzewek. Przyczyną tego jest utrata wody w wyniku transpiracji, głównie w czasie słonecznych, wiosennych dni, gdy roślina nie może deficytu wody wyrównać pobieraniem jej z gleby, która jest jeszcze zamarznięta.

Jedlica należy do bardzo wrażliwych gatunków na imisje SO2, mniej wrażliwych na O3 i wrażliwych na fluorowodór. Według badań amerykańskich należy ona do trzeciej grupy drzew o najmniejszej odporności na oddziaływanie fluoru (gatunków wrażliwych) (Greszta 1987). Jedlica wykazała najmniejszą przeżywalność (33%) na powierzchniach doświadczalnych zlokalizowanych w Górnośląskim i Krakowskim Okręgu Przemysłowym, ustępując szczególnie: dębowi czerwonemu (82%), sośnie czarnej (81%), modrzewiowi europejskiemu (79%), wejmutce (75%), choinie kanadyjskiej (57%) i żywotnikowi zachodniemu (44%). Pod względem wysokości w wieku 10 lat przewyższała jedynie choinę kanadyjską (Latocha, Hawryś 1976). Jedlica obok świerka, modrzewia i graba należy do bardzo wrażliwych gatunków na NaCl znajdujące się w glebie.

Biorąc pod uwagę stopień uszkodzeń w rejonach przemysłowych, jedlicę zaliczono jednak do gatunków odpornych, a więc przydatnych do zalesień i przebudowy drzewostanów na wspomnianych terenach (Greszta 1987). Nie znalazła się ona jednak w składzie gatunkowym odnowień zalecanych w lasach pozostających pod wpływem oddziaływania przemysłu.

Daglezja może być uprawiana jako cenna domieszka uszlachetniająca w typach siedliskowych lasu od boru mieszanego świeżego do lasu świeżego na niżu, w wariantach wyżynnych powyższych siedliskowych typów lasu, a także w lesie mieszanym górskim i górskim. Ogólnie można stwierdzić, że odpowiadają jej warunki Ia, I i II bonitacji sosny oraz II bonitacji dębu. Polecana jest szczególnie do upraw w pasie bezświerkowym (Bellon i in. 1977).

Jedlica należy do najszybciej rosnących drzew iglastych w strefie klimatu umiarkowanego. Przewyższa pod tym względem sosnę, świerk, modrzew i jodłę. Należy ona w Ameryce do bardzo szybko rosnących gatunków o dużej wydajności. Szybki wzrost rozpoczyna się około 10 roku życia. W średnich warunkach siedliskowych (III klasy bonitacji) jedlice osiągają 40 cm wysokości w wieku 5 lat i 142 cm w wieku 9 lat. W wieku 20 lat roczny przyrost wysokości wynosi 60 cm (Bellon i in. 1977). W Stanach Zjednoczonych jedlica osiąga w wieku 100 lat wysokość od 61 m (I bonitacja) do 24,4 m (V bonitacja). Miąższość grubizny bez kory wynosi odpowiednio 1340 i 374 m3/ha (Bellon i in. 1977). W Polsce zasobność drzewostanów ustępuje północno-amerykańskim, ale jest również bardzo wysoka. W Krainie Mazursko-Podlaskiej w wieku 67-78 lat miąższość grubizny wynosi od około 450 do 900 m3/ha (Bellon i in. 1977). W Zawoi w wieku 93 lat jedlica dorasta do 32,2 m wysokości i 40,5 cm pierśnicy (wartości średnie). Drzewostan ten (z udziałem wejmutki) osiągnął zasobność 982,2 m³/ha. W drzewostanach krynickich i w Zawoi jedlica przewyższała pod względem produkcyjności wszystkie rodzime gatunki (Jaworski, Majerczyk 1975, Fabijanowski i in. 1980).

Uprawa daglezji jest zagadnieniem obszernym, wymaga m.in. dobrania odpowiednich proweniencji, starannego wyboru warunków siedliskowych, sposobu wprowadzania i więźby. W warunkach Polski — na zachód od Wisły — najlepiej rosną jedlice pochodzące ze stanu Waszyngton i z pogranicza Kolumbii Brytyjskiej. Dla terenów na wschód od Wisły — o bardziej kontynentalnym klimacie — poleca się pochodzenia z głębi lądu amerykańskiego, odpowiadające odmianie caesia lub typom pośrednim między viridis a caesia (Maciejowski 1951, Tyszkiewicz, Obmiński 1963).

Jedlica doskonale wzrasta w warunkach regla dolnego. Wskazują na to prawie 100-letnie drzewostany w Zawoi i Ujsołach oraz młodsze, około 30-50-letnie z lasów krynickich. Niestety nie udało się ustalić pochodzeń tych jedlic. Warto jednak nadmienić, iż w Austrii spośród dwu odmian uprawianych w tym kraju:

1. daglezji z interioru (Pseudotsuga menziesii var. glauca), pochodzącej ze stanów: Oregon, Waszyngton, Idaho w USA oraz ze środkowej Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie,
2. daglezji z rejonu wybrzeża (P. menziesii var. menziesii— var. viridis), pochodzącej z zachodnich stanów USA i Kolumbii Brytyjskiej,

do uprawy zalecono daglezję z interioru, która mimo mniejszego o 10-20% przyrostu grubości w wieku 28 lat wykazała większą odporność na mrozy i śniegołomy. Stwierdzono, że zaleta ta wynika z bardziej skośnego ustawienia gałęzi (Giese 1985).

W naszym kraju jedlicę odnawiamy tylko przez sadzenie, wprowadzając ją pod osłoną drzewostanu (przede wszystkim sosny, modrzewia, brzozy i innych gatunków światłożądnych). W prześwietlonych drzewostanach sosnowych może ona spełniać rolę drugiego piętra. Nie należy jej jednak wprowadzać pod osłoną buka, dębu i graba oraz świerka. Jedlica powinna być odsłonięta po wyjściu z warstwy przymrozkowej, tj. po osiągnięciu 2-3 m. Na małych zrębach powinno się ją wysadzać pod ścianą lasu, głównie przy osłonie od południa i wschodu.

Z dobrymi rezultatami można ją wprowadzać w gniazda o wielkości do 10 arów. Należy jednak pamiętać, że zbyt długie pozostawianie w gniazdach wpływa na jedlicę niekorzystnie. Wiele starych drzewostanów w Polsce powstało w ten sposób (Bellon i in. 1977). Jedlica może być również wykorzystana do poprawek oraz do uzupełnień nawet w starszych młodnikach. Najwłaściwszą formą zmieszania, zależnie od udziału jedlicy, są grupy wprowadzane w gniazda o powierzchni 2-4 arów, wyjątkowo kępy 10-arowe (Maciejowski 1951). Przy małym udziale można ją wprowadzać w skupieniach do 0,5 ara. Dla uniknięcia silnego ugałęzienia zaleca się ją wysadzać jednostkowo w więźbie 3 x 3 m, wśród świerków w więźbie 1,5 x 1,5 m; z czasem świerk zostaje pozyskany na choinki. W niższych położeniach, gdzie warunki termiczne są korzystniejsze, sadzimy ją na północnych, północno-wschodnich i północno-zachodnich ekspozycjach. W wyższych położeniach regla dolnego, gdzie ilość opadów jest wystarczająca, a warunki termiczne mniej korzystne, lepsze warunki wzrostu znajduje jedlica na południowych skłonach. Do sadzenia wykorzystujemy materiał 2-4-letni, z tym że 3-4-latki szkółkowane zaleca się do uzupełnień i poprawek. Dla jedlicy stosujemy podobne sposoby przygotowania gleby jak dla sosny, świerka czy jodły, sadzimy zaś w jamkę, a 2-latki także w szparę, stosując więźbę 1,4 x 1,4 m do 1,6 x 1,6 m.

Bardzo poważne szkody wyrządza jedlicy zwierzyna (spałowanie); w terenach, gdzie istnieje takie niebezpieczeństwo, konieczne jest więc odpowiednie zabezpieczenie.

Jedlica zielona znajduje zastosowanie w uprawach plantacyjnych. Zaleca się wysiewać jedlicę przede wszystkim z nasion krajowych, zbieranych w dobrze przyrastających drzewostanach. Uprawy plantacyjne można zakładać w Krainach: I, III i V oraz w zachodniej części Krain: II, IV i VI. Stosowana jest więźba 2,5 x 3 m.

Źródło: Jaworski A. „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych” Kraków 1995