Buk zwyczajny

BUK ZWYCZAJNYFagus sylvatica L.

Wymagania siedliskowe

Klimat

Jest to gatunek klimatu atlantyckiego. Wymagania klimatyczne ma przeciwstawne do wymagań świerka. Na atlantyckich nizinach buk osiąga swój kres tam, gdzie kontynentalny świerk zaczyna znajdować odpowiednie warunki bytu (Dengler 1944). Warunki klimatyczne na obszarze występowania buka wykazują znaczne zróżnicowanie. Najwyższe temperatury lata występują koło Czerniowiec, na południowo-wschodniej granicy (średnia temperatura lipca +20°C), najniższe u górnej granicy zasięgu tego gatunku w Pirenejach (+10°C). Najniższą średnią temperaturę zimy zanotowano koło Czerniowiec (-5°C), a najwyższą w Bretanii (+4,9°C). Suma opadów rocznych na obszarze rozsiedlenia waha się od 600 do 700 mm na wschodniej granicy do 1500 mm w Pirenejach (Dengler 1944). W Wielkopolsce minimalne opady niezbędne dla egzystencji buka wynoszą 500 mm rocznie, jeżeli nie występuje przy tym ograniczające oddziaływanie innych elementów klimatu oraz warunków glebowych (Goetz 1935).

Buk zwyczajny

Światło

Gatunek cienioznośny. Wśród rodzimych drzew liściastych buk najdłużej — do 30 roku życia — znosi ocienienie. Pod tym względem ustępuje jednak jodle i cisowi. Starsze drzewostany najlepsze warunki znajdują na stokach północnych.

Temperatura

Jako element atlantycki nie znosi mroźnych zim, jak np. w latach 1928/29 i 1940/41. Ulega szkodom od mrozu. Ostra zima powoduje obniżenie wartości drewna (tzw. fałszywa-twardziel) lub obumieranie drzew. W klimacie Polski cierpi od spóźnionych przymrozków (Materiały ETH, Włoczewski 1968).

Wilgotność

Wymaga znacznej wilgotności powietrza i gleby. Rośnie na glebach umiarkowanie wilgotnych i wilgotnych, lecz bez wody gruntowej w zasięgu korzeni. Nie znosi gleb nadmiernie wilgotnych ani suchych (Sokołowski 1930, Pacyniak 1973).

Gleba

Wymaga gleb bogatych w próchnicę i składniki mineralne. Na niżu znajduje korzystne warunki wzrostu na glebach świeżych piaszczysto-gliniastych, zwłaszcza z gliną lub marglem w podłożu. W górach są to gleby gliniaste, dość głębokie i świeże. Bardzo dobrze wzrasta na glebach zasobnych w wapń. W takich warunkach wykształca wysokie, smukłe pnie dobrej jakości. Chodzicki (1934) uważa, że zawartość wapnia w glebach na niżowych obszarach polodowcowych jest głównym czynnikiem występowania buka. Dla rozwoju buka jako domieszki wystarczająca jest zawartość 0,05% CaO, natomiast dobry rozwój buka zaznacza się dopiero przy 0,1% CaO w glebie na głębokości 30-40 cm. Najwyższą bonitację osiąga buk głównie na glebach brunatnych, płowych i rędzinach.

Siedliskowe typy lasu

Buk może być gatunkiem głównym na siedliskach: boru mieszanego świeżegoKraina I, lasu mieszanego świeżego, lasu świeżego, lasu mieszanego wyżynnego, lasu mieszanego górskiego i lasu górskiego. Rolę gatunku domieszkowego pełnić może na siedliskach boru świeżego, boru mieszanego świeżego, boru mieszanego wilgotnego (niektóre dzielnice Krainy VI), lasu mieszanego wilgotnego (niektóre dzielnice w Krainie I) i boru mieszanego górskiego, a także na podanych wcześniej siedliskach lasów i lasów mieszanych (Trampler i in. 1990). Na wymienionych siedliskowych typach lasu buk występuje na niżu z sosną i dębem szypułkowym oraz bezszypułkowym, na wyżynach i terenach podgórskich z dębami, jodłą i sosną, w górach z jodłą i świerkiem. Jednogatunkowe drzewostany bukowe na siedlisku lasu górskiego są efektem niewłaściwej gospodarki leśnej. Na niżu mogą występować lite buczyny (buczyna pomorska), niekiedy jednak pojawiają się w nich oba dęby i grab.

Zagrożenia abiotyczne

Mroźne zimy powodują duże szkody w drzewostanach bukowych (fałszywa twardziel, pęknięcia mrozowe). Pączki szczytowe odnowień ulegają często uszkodzeniom w czasie zimy, co powoduje deformacje pędu (rozwidlenia) (Le Tacon 1984, Dupre i in. 1985). Ulega on często zgorzeli słonecznej. Cienka i gładka kora przy nagłym odsłonięciu pni nie zabezpiecza przed porażeniem miazgi przez bezpośrednie i odbite promienie słoneczne.

Drzewostany bukowe rosnące w górach znajdują najkorzystniejsze dla siebie warunki na skłonach północnych. Wiatry powodują znaczne szkody wśród buków. Śniegołomy i wykroty są częstym zjawiskiem; w tym ostatnim przypadku związane to jest z sercowatym, płytkim systemem korzeniowym, wykształconym szczególnie na glebach ciężkich i wilgotnych (Jaworski 1988). Śnieg powoduje duże szkody, zwłaszcza w młodnikach, młode buki bowiem długo utrzymują suche liście. Buk jest bardzo wrażliwy na uszkodzenia mechaniczne. Nawet uszkodzenie kory (np. jako efekt ocierania się młodych okazów w młodniku) powoduje powstanie martwicy drewna.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe

Buk należy do gatunków liściastych względnie odpornych na tlenki azotu, a wrażliwych na fluorowodór i bardzo wrażliwych na SO2 i O3. Z badań przeprowadzonych przez Gresztę (1983a i b) wynika, że buk zareagował wypadami (33%) już przy 1% ołowiowo-miedziowych pyłów wprowadzonych do gleby, gdy natomiast dąb szypułkowy i olsza czarna dopiero przy 8% (wypady 3,3%). W omawianych warunkach buk pod względem przeżycia ustępował, wśród gatunków liściastych, dębowi szypułkowemu i olszy czarnej, ale przewyższał jawor.

Buk wykazuje stosunkowo małą odporność na pyły kadmowo-ołowiowo-cynkowe, dla których próg toksyczności leży poniżej 1% ich dawki, gdy natomiast dla dębu szypułkowego przy dawce około 5%, a dla olszy czarnej przy 1-3% (Greszta 1983 a i b). Pod względem stopnia uszkodzenia w rejonach przemysłowych buk zaliczany jest do najbardziej odpornych gatunków drzew.

Zamieranie

Objawy obumierania buka nie są tak jasne jak u drzew iglastych. Symptomy choroby powodowane przez czynniki abiotyczne obejmują: przedwczesne zrzucanie jeszcze zielonych liści, przerzedzanie korony, a także tworzenie pęknięć i guzów na korze, deformację pędów, obumieranie gałęzi i zmniejszanie przyrostu drzewa (Laskowski 1989, Oszako 1989). Brak jest obecnie bezpośrednich dowodów istnienia związku między uszkodzeniami abiotycznymi a biotycznymi, jednak uzasadniony zdaje się być pogląd, że redukcja aparatu asymilacyjnego wpływa negatywnie na stan fizjologiczny drzew i może być czynnikiem predyspozycyjnym w „nowej chorobie buków”. Anomalie zniekształceń morfologicznych koron przypisuje się zakłóceniom w gospodarce hormonalnej drzew, spowodowanych niekorzystnymi zmianami środowiska w wyniku wzrostu poziomu imisji (Laskowski 1989). W Polsce zjawisko osłabienia żywotności buków dotknęło w latach 1983-1984 północno-zachodnią część Polski (RDLP Szczecinek) i rejon południowy (RDLP Krosno). Obecnie choroba ta występuje na drzewach w różnym wieku, ale najczęściej powyżej 60-letnich, przeważnie w drzewostanach jednogatunkowych, rzadziej w mieszanych, liczniej na dobrze rosnących drzewach (Oszako 1989).

Wzrost i produkcyjność

Buk jest gatunkiem stosunkowo wolno rosnącym. W wieku 5 lat osiąga wysokość 40 cm (Dengler 1944, Pogrebnjak 1968), a po 11 latach życia dorasta do 185 cm (Buhler 1918). W okresie młodocianym buk rośnie szybciej niż świerk i jodła, ale wolniej niż dąb. Kulminacja bieżącego przyrostu wysokości na siedlisku I bonitacji (według Schwappacha) następuje w wieku 30-35 lat.

W górskich lasach o charakterze pierwotnym buk dożywa bardzo sędziwego wieku (Słowacja — 200-220 (250) lat, Słowenia 350-518 lat), osiąga znaczne rozmiary: 40-43 (45) m wysokości, 100-150 cm pierśnicy i 20-30 m³ miąższości pnia. Zasobność takich lasów dochodzi do 700-900 m³/ha (Mayer 1977, Korpel 1978).

Możliwości produkcyjne charakteryzuje poniższe zestawienie (według Schwappacha — słabsze zabiegi) (Szymkiewicz 1971):

Wiek Bonitacja Wysokość Pierśnica Liczba drzew w drzewostanie głównym Miąższość grubizny drzewostanu głównego Sumaryczna produkcja grubizny i drobnicy
(lata) (m) (cm) (szt./ha) (m³/ha) (m³/ha)
100 I
V
32,0
14,9
33,7
15,8
365
1240
516
171
928
322
120 I
V
35,4
17,3
40,1
19,9
260
790
582
208
1096
419

Szybkość wzrostu buka zależy od pochodzeń. Rzeźnik (1976) badał na 6 powierzchniach na terenie Polski wzrost młodych buków wyhodowanych z nasion 7 polskich proweniencji. Okazało się, że najwolniejszy wzrost na wysokość i grubość cechował buki z Karpat (Rytro, Brzegi Dolne). Najszybszy wzrost wykazywały natomiast buki z niżu (Klimontów, Wierzchowe). Wyniki te wskazują zatem na występowanie w Polsce co najmniej dwóch ekotypów tego gatunku — buka nizinnego i górskiego.


Źródło: Jaworski A., „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych”, Kraków, 1995

b/buk-zwyczajny-charakterystyka-hodowlana.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:39 (edycja zewnętrzna)