Brzoza brodawkowata

BRZOZA BRODAWKOWATABetula verrucosa Ehrh.

Wymagania siedliskowe

Analizując wymagania ekologiczne brzozy brodawkowatej i omszonej, blisko ze sobą spokrewnionych, należy mieć na uwadze to, że pierwsza jest diploidem (2n = 28), a druga tetraploidem (2n = 56) (Zarzycki 1979).

Klimat

Brzoza brodawkowata znosi gorące letnie upały i bardzo mroźne zimy. Wykazuje cechy gatunku dostosowanego do klimatu kontynentalnego (Materiały ETH).

Światło

Brzoza brodawkowata

Jest gatunkiem wybitnie światłożądnym. Rozwija się i wzrasta w pełnym świetle. Względne minimum, przy którym młode brzozy mogą się rozwijąc, wynosi: według Lyra, Polstera i Fiedlera (1967) 12-15% pełnego światła, a według Bezaćinsky'ego (1969) 11-14,2%. Zobacz na wymagania świetlne ważniejszych gatunków drzew leśnych.

Temperatura

W porównaniu z brzozą omszoną jest bardziej wymagająca pod względem warunków termicznych gleby i powietrza, wykazuje szeroką amplitudę co do wymagań termicznych (Zarzycki 1979).

Wilgotność

Ma ona podobne wymagania jak sosna, lecz nie rośnie na glebach bardzo suchych i bardzo mokrych (Włoczewski 1968). Według niektórych źródeł (Materiały ETH) jest mniej wymagająca pod względem wilgotności od sosny zwyczajnej, wdziera się w południowo-europejskie stepy. Najlepiej rośnie na glebach umiarkowanie wilgotnych, lecz na słabo wilgotnych może także być gatunkiem dobrze przyrastającym. Brzoza brodawkowata nie znosi wysokiego poziomu wody gruntowej, mimo że należy do gatunków bardzo dużo transpirujących, nawet więcej niż najsilniej transpirujący wśród drzew iglastych modrzew, co przyczynia się do wysuszenia gleby (Tyszkiewicz, Obmiński 1963). Na glebach wilgotnych w zmieszaniu z innymi gatunkami liściastymi brzoza może wykształcić dobrze oczyszczone pnie, dostarczające cennego drewna (Włoczewski 1968).

Gleba

Brzoza brodawkowata może rosnąć na glebach mineralnych i organogenicznych. Najczęściej jednak występuje na glebach lekkich, umiarkowanie wilgotnych, niezbyt suchych, głównie zaś na piaskach gliniastych. Na glebach bardzo ubogich, suchych oraz kwaśnych i podmokłych przyjmuje postać krzewiastą, unika rędzin. Charakteryzuje się szeroką amplitudą pod względem odczynu i zasobności gleby w azot (Zarzycki 1979). Przy wysokim poziomie wody gruntowej, na siedliskach umiarkowanie ubogich ustępuje brzozie omszonej.

Zagrożenia abiotyczne

Obie brzozy są odporne na mróz, należą do drzew pionierskich. Rozwijające się ich pąki znoszą temperaturę do -4°C. Brzozy mogą cierpieć od okiści tylko wówczas, gdy są w pełni ulistnione. Na upały i susze są wrażliwe jedynie w pierwszym roku życia. Nie należą do zbyt odpornych na wiatry, szczególnie w warunkach płytkiego ukorzenienia (Materiały ETH).

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe

Brzoza brodawkowata zaliczana jest do gatunków wrażliwych (grupa II) (Akkermann 1987) lub o największym stopniu wrażliwości (grupa III) na SO2 (Greszta 1987). W stosunku do fluorowodoru uznawana jest za gatunek o średnim stopniu wrażliwości (grupa II). Jest ona bardzo wrażliwa (grupa III) na tlenki azotu i mniej wrażliwa (grupa I) na O3 i PAN. Obserwacje prowadzone od wielu lat na Śląsku oraz badania na poletkach doświadczalnych wykazują, że dość dobrze znosi obecność w glebie soli i pyłów przemysłowych zawierających: cynk, miedź i kadm (Zarzycki 1979). Brzozę brodawkowata zalicza się do gatunków umiarkowanie wrażliwych NaCl. W regionach przemysłowych brzoza utrzymuje się tam, gdzie sosna zwyczajna rosnąć już nie może. Należy jednak pamiętać, że wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe zależy od charakteru emitowanych substancji, stężenia zanieczyszczeń i czynników klimatycznych. W strefach przemysłowych znajduje szerokie zastosowanie jako gatunek odporny na zanieczyszczenia (Greszta 1987). Zobacz na odporność drzew i krzewów gatunków liściastych według wzrastającej wrażliwości liści na oddziaływanie SO2, odporność drzew i krzewów według wzrastającej wrażliwości na oddziaływanie HF, a także na odporność drzew i krzewów według wzrastającej wrażliwości liści na oddziaływanie ozonu i PAN.

Siedliskowe typy lasu

Jako składnik drzewostanów brzoza brodawkowata może być gatunkiem domieszkowym na siedliskach: boru suchego, boru świeżego, boru wilgotnego, boru mieszanego świeżego, boru mieszanego wilgotnego, lasu mieszanego świeżego, lasu mieszanego wilgotnego, lasu łęgowego, a także na siedliskach wyżynnych (BMwyż, LMwyż, Lwyż) i górskich (BMG, LMG, LG i LłG). Brzoza omszona pełni tę rolę głównie: w borze wilgotnym, borze bagiennym, borze mieszanym bagiennym, lesie mieszanym bagiennym, olsie, olsie jesionowym i borze mieszanym górskim (Trampler i in. 1990). Brzozy przewidywano także jako gatunki współpanujące głównie z sosną na siedliskach boru wilgotnego (gospodarczy typ drzewostanu: Brz So w Krainie II, Św Brz So w Krainie VI), boru bagiennego (Brz So — Kraina II) i boru mieszanego świeżego (Brz So — Kraina III).

Wzrost i produkcyjność

W pierwszym roku rośnie wolno, od 2-3 roku bardzo szybko. Kulminację przyrostu wysokości na dobrych glebach osiąga w wieku 10-15 lat, na słabych w 20-25 roku. Od 60 roku przyrasta tylko na grubość. Dożywa do 90-100 lat, rzadko 120. Brzoza brodawkowata może na dobrych glebach osiągnąć 25-30 (35) m wysokości i pierśnicę do około 50-60 cm (Materiały ETH, Mayer 1977).

Możliwości produkcyjne drzew i drzewostanów I bonitacji (według Tiurina) przedstawiono w poniższym zestawieniu (Szymkiewicz 1971):

Wiek Liczba drzew w drzewostanie głównym Wysokość Pierśnica Miąższość grubizny drzewostanu głównego Sumaryczna produkcja grubizny Bieżący przyrost roczny grubizny
(lata) (szt./ha) (m) (cm) (m3/ha) (m3/ha) (m3/ha/rok)
10 9070 5,7 4,0 35 41 4,1
20 2720 11,3 9,0 96 121 8,0
30 1500 15,5 13,5 157 206 8,6
40 925 19,0 18,5 212 288 8,2
60 574 23,8 25,4 301 429 6,5
80 416 26,8 31,0 361 528 4,5
100 357 28,5 34,0 398 588 2,4

Odnawianie

Brzozy odnawiają się samosiewnie. Obecność dojrzałych okazów często nawet w znacznej odległości (200 i więcej m 1) od upraw zapewnia obfite odnowienie. Do jego powstania, przy sprzyjających warunkach wilgotności, wystarczy zazwyczaj przygotowanie gleby wykonane dla innych gatunków.

Odnawianie sztuczne należy realizować tam, gdzie nie ma możliwości powstania samosiewu. Dotyczy to w pierwszym rzędzie znacznych kompleksów jednogatunkowych sośnin na siedliskach boru suchego i świeżego. W praktyce bardzo często siew realizowany jest przez wtykanie gałązek z dojrzałymi owocostanami do międzyrzędów upraw sosny. Na wymienionych wyżej siedliskach borowych siew — z uwagi na słabsze rezultaty głównie ze względu na małą wilgotność gleby — zastępowany jest sadzeniem.

Do odnowień i zalesień używa się zasadniczo dwuletnich sadzonek. Do sadzenia nadają się najbardziej brzózki wysokości 25-50 cm. W korzystnych warunkach osiągają ją już w pierwszym roku. Bardziej wyrośnięte okazy bywają silnie uszkadzane przy wyjmowaniu, z powodu rozwlekłego systemu korzeniowego. Wskazuje to na potrzebę szczególnej ostrożności przy pozyskiwaniu materiału sadzeniowego z nalotu. Gleba, w przypadku siedlisk borowych, gdzie wykonano zrąb, przygotowywana jest w bruzdy, a przy przesadzanych samosiewkach, gdy taka konieczność istnieje, w talerze. Sadzonki młodsze sadzimy w szparę, starsze z rozwiniętym systemem korzeniowym w jamkę lub dołki (pod łopatę), stosując więźbę 1,3 x 1,3 m do 1,6 x 1,6 m. Dobre przygotowanie gleby zapobiega potrzebie późniejszej ochrony przed chwastami. Sadzić należy jesienią (po opadnięciu liści) lub wczesną wiosną, podobnie jak modrzew, przed ruszeniem soków (Tyszkiewicz, Obmiński 1963).

Na siedliskach boru suchego i boru świeżego brzoza brodawkowata jest najczęstszym gatunkiem liściastym, pełniącym rolę domieszki pomocniczej, biocenotycznej o udziale 5-10%. W tych warunkach brzozę wprowadza się na zrębie zupełnym równocześnie z sosną, w jednostkowej lub grupowej formie zmieszania. Tyszkiewicz zaleca, aby na wymienionych siedliskach wysadzać 600-700 sadzonek na ha w skupieniach po kilka sztuk lub 60-100 sztuk po jednym okazie. Brzoza jest także wykorzystywana do wysadzania w formie pasów przy drogach i liniach podziału powierzchniowego oraz wewnątrz upraw sosnowych. Wskazane jest, aby pasy te tworzyły siatkę co 100-200 m. Stosuje się tu więźbę 1,5 x 1,5 m lub jeszcze luźniejszą, celem stworzenia warunków umożliwiających bujny wzrost. Na siedliskach lasowych należy wprowadzać lub popierać brzozę jako domieszkę szybko rosnącą o charakterze przejściowym. W takich sytuacjach brzozę należy utrzymywać w jednostkowej formie zmieszania lub w małych grupach tak, aby po ich usunięciu nie powstały trwałe przerwy i luki w zwarciu drzewostanu.


Źródło: Jaworski A. „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych”, Kraków 1995

1) Nasiona brzozy mogą przelatywać na odległość do 1 km
b/brzoza-brodawkowata-charakterystyka-hodowlana.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:39 (edycja zewnętrzna)